અડદની વૈજ્ઞાનિક ખેતી પધ્ધતિ: અઢળક ઉત્પાદનના સાથે જ આપશે મોટી કમાણી

આપણા દેશમાં વવાતા કઠોળ વર્ગમાં અડદનું સ્થાન મહત્વનું છે. ભારતમાં અડદનું વાવેતર વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧માં ૪૧.૪૦ લાખ હેકટર કુલ વાવેતર થયુ હતું. જેમાંથી અંદાજે ૨૨.૩૦ લાખ ટન જેટલું ઉત્પાદન મળી હતી એટલે કે ૫૩૮ કિ.ગ્રા/હેક્ટર. ગુજરાતમાં મુખ્યત્વે પાટણ મેહસાણા, દક્ષિણ ગુજરાત કચ્છ, મધ્ય ગુજરાત અને સૌરાષ્ટના અમુક વિસ્તારો જેવાકે ગીર સોમનાથ અને જુનાગઢમાં વર્ષ ૨૦૨૧-૨૨ માં ૧.૮૦ લાખ હેકટરમાં વાવેતર થયેલ જેમાંથી અંદાજે ૧.૩૦ લાખ ટન જેટલું ઉત્પાદન અને તેની ઉત્પાદકતા ૭૨૧ કિ.ગ્રા/હેકટર થાય છે.અડદની ખેતી ચોમાસા અને ઉનાળુ ઋતુમાં થાય છે. અડદ એકલા પાક કે આંતરપાક તરીકે ખૂબ અનુકૂળ કઠોળ પાક છે. ટુંકાગાળામાં પાકતો હોવાથી ઘનિષ્ટ પાક પધ્ધતિના કારણે તેણે ખૂબ જ મહત્વ રહેલું છે. પુરતા પ્રમાણમાં પિયતની વ્યવસ્થા હોય ત્યાં બહુલક્ષીયપાક પધ્ધતિ માં અડદના પાકને અગ્રિમતા આપવામાં આવે છે. અડદ પાકના મૂળ, પાન, થડ-ડાળી અને દાણા બધાજ ભાગો ઉપયોગમાં આવતાં હોવાથી તેને પૃથ્વી ઉપરનાં ‘કલ્પછોડ’ ની ઉપમા આપવામાં આવી છે. આમ ઉપરોકત બાબતને ધ્યાને લઈ અડદની ઉત્પાદકતા વધારવા માટે વૈજ્ઞાનિક ખેતિ પધ્ધતિ સાથે વધુ ઉત્પાદન આપતી જાતોનું વાવેતર કરવું ખૂબજ આવશયક છે.

આબોહવા :

અડદનો પાક ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશનો પાક છે માટે ગરમ અને ભેજવાળુ વાતાવરણ વધુ માફક આવે છે. ગુજરાતમાં શિયાળામાં ઠંડીનું પ્રમાણ મધ્યમ હોવાથી અડદનો પાક ખાસ કરીને ઉનાળુ અને ચોમાસુ એમ બે ઋતુઓ લેવાય છે.

જમીનની તૈયારી :   

મધ્યમ કાળીથી ભારે જમીનમાં અડદ સારા થાય છે તેમ છંતા આ પાક બધા પ્રકારની જમીનોમાં થઈ શકે છે. જોકે ક્ષારવાળી જમીન બિલકુલ અનુકુળ નથી. અડદની વાવણી માટે હળની એક ખેડ કરી ૨ થી ૩ વખત કરબ મારી જમીન તૈયાર કરવી અડદનું સારું ઉત્પાદન લેવા માટે જમીન તૈયારી વખતે ૧૦ ટન સારું કોહવાયેલું છાણીયું ખાતર જમીનમાં મીશ્ર કરવું જેથી જમીનની ફળદ્રુપતામાં સુધારો થાય સાથે ભેજ સંગ્રહ શક્તિ અને ઉત્પાદન વધે.

વાવણી સમય : 

ચોમાસાની શરૂઆત થતાં ઉતર ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છ વિસ્તારમાં ૧૫ જૂન થી ૧૫ જુલાઇ સુધી અડદની વાવણી કરી શકાય. જયારે મધ્ય ગુજરાત અને દક્ષિણ ગુજરાતમાં જુલાઇ માસના બીજા પખવાડીયા પછી વાવેતર કરવુ ઉનાળામાં ફ્રેબુઆરીના ત્રીજા અઠવાડીયાથી માર્ચના પ્રથમ અઠવાડીયા સુધી વાવણી થઈ શકે છે.

વાવણી અંતર : 

ઉનાળુ અડદ પાકમાં બે ચાસ વચ્ચે ૨૦ થી ૨૫ સે.મી અને બે છોડ વચ્ચે ૧૨ થી ૧૫ સે.મી. અંતર રાખવું. જયારે ચોમાસમાં આ પાકની સારી વૃધ્દ્રિ થતી હોઈ બે હાર વચ્ચે ૪૫ સે.મી. નું અંતર જાળવી વાવણી કરવી. તેમજ પાકના સારા વિકાસ માટે જમીનનાં એકમ વિસ્તાર દીઠ છોડની સંખ્યા જળવાય તે માટે વાવણી બાદ ૧૦ થી ૧૨ દિવસે પારવણી કરવી અને ખાલા પૂરવા.  

બીજ દર અને સુધારેલી જાત :

 એક હેકટર જમીનમાં વાવણીયાથી વાવેતર કરવા માટે ૧૫ થી ૨૦ કિલોગ્રામ બીજ પ્રતિ હેકટર અને પૂંખી વાવવા માટે ૨૦ થી ૨૫ કિલોગ્રામ પ્રતિ હેકટર બીજની વાવણી કરવી.

બીજ માવજત :  

અડદના બિયારણને વાવણી પહેલા ફૂગનાશક દવા થાયરમ/બાવીસ્ટીનનો ૨ થી ૩ ગ્રામ પ્રતિ કિલોગ્રામ પ્રમાણે બીજને પટ આપવો.

જૈવિક ખાતર:

 વધુ ઉત્પાદન મેળવવા અને જમીનની ફળદ્રુપતા વધારવા માટે ફૂગનાશક દવાનો પટ આપ્યા પછી બીયારણને રાઇઝોબિયમ કલ્ચરનો પટ આપવો. કઠોળ પાકના મૂળમાં વાવણી પછી ૨૦ થી ૨૫ દિવસે રાઇઝોબીયમ જીવાણું દ્રારા મૂળગંડિકાઓ બનાવવાની શરૂઆત થાય છે. આ ગંડિકાઓ દ્રારા હવામાં રહેલ નાઇટ્રોજનનું જમીનમાં વિસ્થાપન કરે છે. પરિણામે છોડની વૃધ્ધિ અને વિકાસમાં નોંધપાત્ર વધારો થાય છે. બીજ વાવતા પહેલાં ૧૦ કિ.ગ્રા. બીયારણ દીઠ ૨૫૦ ગ્રામ રાઇઝોબિયમ કલ્ચરનો પટ આપવો.

 રાસાયણીક ખાતર :

અડદમાં વાવણી સમયે પાયાનાં ખાતર તરીકે હેક્ટર દીઠ ૨૦ કિ.ગ્રા. નાઈટ્રોજન(યુરીયા રૂપે ૪૪ કિ.ગ્રા. સીંગલ સુપર ફોસ્ફટના ઉપયોગ સાથે અથવા યુરીયા ૯.૫ કિ.ગ્રા ડી.એ.પી. ના ઉપયોગ સાથે) અને ૪૦ કિ.ગ્રા. ફોસ્ફરસ (સીંગલ સુપર ફોસ્ફટ રૂપે ૨૫૦ કિ.ગ્રા.  અથવા ડી.એ.પી. રૂપે ૮૭ કિ.ગ્રા.) બીજ વાવણી પહેલા ચાસમાં ઓરીને આપવું. તદઉપરાંત ગંધક ની ઉણપ હોય તો ૨૦ કિ.ગ્રા. સલ્ફર પ્રતિ હેક્ટરે આપવાથી ઉત્પાદનની સાથે પ્રોટીનનું પ્રમાણ વધવાથી ઉત્પાદનની ગુણવત્તામાં સુધારો થાય છે. અડદનાં મૂળમાં રાઇઝોબિયમ બેકટેરીયાની પ્રવૃતિ થતી હોવાથી છોડ પોતે હવા માંથી નાઈટ્રોજન વાપરવાની શક્તિ મેળવી લે છે, જેથી અડદને પુર્તિ ખાતરની જરૂરીયાત રહેતી નથી. વધારે નાઇટ્રોજનથી છોડની વાનસ્પતિક  વૃધ્દ્રિ થાય છે અને ફૂલ પ્રમાણમાં મોડા આવે છે અને ઓછુ બીજ ઉત્પાદન મળે છે.  

નિંદણ નિયંત્રણ અને આંતર ખેડ :

અડદ ટૂંકા ગાળાનો પાક હોવાથી નિંદામણ મુકત રાખવાથી સારું ઉત્પાદન મળે છે. છોડની વ્રુધ્દ્રિ અને વિકાસ માટે પાકને પ્રથમ ૩૦ દિવસ સુધી બિલકુલ નિંદણ મુકત રાખવું જરૂરી છે. પાક અવસ્થા દરમિયાન બે નિંદામણ અને એક આંતર ખેડ કરવાની ભલામણ છે. જો મજુરોની અછત હોય તો નીચે મુજબની કોઇપણ નિંદામણનાશકનો છંટકાવ કરવાથી નિંદણ નિયંત્રણ કરી શકાય છે.

પિયત :  

ચોમાસામાં મોટે ભાગે પિયતની જરૂર પડતી નથી પણ જો વરસાદ ખેચાય અને પિયતની સગવડ હોય તો જરૂર મુજબ હલકુ પિયત કરવું. પરંતુ જયાં અડદનો પાક મધ્યમ કાળી કે કાળી જમીનમાં વાવવામાં આવતો હોય ત્યાં આ જમીનની નિતારશકિત ઓછી હોવાથી વધુ વરસાદ થાય ત્યારે ખેતરમાં પાણી ભરાઈ રહેવાનો પ્રશ્ર્ન થાય છે, જે પાકની વૃધ્દ્રિમાં અવરોધરૂપ બને છે. તેથી વધારે વરસાદ થાય ત્યારે પાણીના નિકાલની વ્યવસ્થા કરવી જરૂરી છે. ઉનાળામાં ૧૨ થી ૧૫ દિવસના સમયગાળે ૪ થી ૫ પિયત આપવા. અડદનાં પાકને ફુલ અવસ્થામાં અને શિંગોમાં દાણા ભરાવવાની અવસ્થાએ જમીનમાં ભેજની ખેંચ ન પડે તેનું અવશ્ય ધ્યાન આપવું.

પાક સંરક્ષણ :  

• ઉનાળામાંઉંડી ખેડ કરવી જેથી જમીનમાં રહેલ જીવાતના કોશેટાઓનો નાશ કરી જીવનચક્રને આગળ વધતું અટકાવી શકાય.
• તડતડિયા અને સફેદ માખીના નિયંત્રણ મટે લેંબોળીમાંથી બનાવેલ ૫ % દ્રાવણ (૫૦૦ ગ્રામ/૧૦ લીટર પાણીમાં) નો છંટકાવ કરવો.
• પ્રકાશ પિંજર અને ફેરોમેન ટ્રેપ લગાવી બહોળા પ્રમાણમાં ઇયળોના નરને આકર્ષી ઉપદ્રવ ઘટાડી શકાય છે.
• ઉભા પાકમાં બેલાખડાં લગાડવાથી પક્ષીઓ આવી ઇયળોનું ભક્ષણ કરતાં હોવાથી વસ્તીમાં ઘટાડો કરી શકાય છે.
• પાકનાં ફરતે અને વચ્ચે ગલગોટા અને દિવેલા વાવવાથી અનુક્રમે લીલી ઇયળ તથા લશકરી ઇયળનું અસરકારક નિયંત્રણ મળે છે અને પરભક્ષી તેમજ પરજીવીઓની સંખ્યા જાળવી શકાય છે.
• ચૂસિયા જીવાતોનાં ભૌતિક નિયંત્રણ માટે સ્ટીકી ટ્રેપ ૧૦ થી ૧૨ નો પ્રતિ હેકટરે ઉપયોગ કરવો.ઉધઇ નિયંત્રણ માટે લીંબોળી અથવા દિવેલી ખોળ ૨૫૦ કી.ગ્રા/હેકટર આપવો.
• ગંઠવા કૃમિનાં અસરકારક નિયંત્રણ માટે એરંડીનો ખોળ અથવા લીંબોળી ખોળ અથવા રાયડાનો ખોળ હેકટરે ૧ ટન પ્રમાણે વાવણીના ૭ થી ૧૦ દિવસ પહેલા જમેનમાં આપવો.
• મૂળના રોગો અટકાવવા માટે ટ્રાયકોડર્માં હેકટરે ૨.૫ કિ.ગ્રા. વાવેતર સમયે ૧૦૦ કિ.ગ્રા. દેશી ખાતર અથવા એરંડાના ખોળ સાથે ભેળવી આપવું.
• પાન અને શીંગોને નુકશાન કરતી જીવાતોના નિંયત્રણ માટે કવીનાલફોસ ૨૦ મી.લી અથવા પ્રોફેનોફોસ ૨૦ મી.લી. અથવા એસીફેટ ૨૦ ગ્રામ ૧૦ લીટર પાણીમાં મેળવીને પ્રથમ ૫૦% ફૂલ અવસ્થાએ અને બીજો છંટકાવ ત્યાર બાદ ૧૫ દિવસે કરવો.
• અડદ પાકમાં આવતા ભૂકી છારાના નિંયત્રણ માટે દ્રાવ્ય ગંધક ૧૦ લી. પાણીમાં ૨૦ ગ્રામ અથવા કાર્બેંન્ડાઝીમ ૧૦ લી. પાણીમાં ૧૦ ગ્રામ અથવા હેકસાકોનાઝોલ ૧૦ લી. પાણીમાં ૧૦ મી.લી ભેળવી છાંટવાથી રોગનું નિંયત્રણ સારુ મળશે. જરૂર જણાય તો ૧૫ દિવસ પછી બીજો છંટકાવ કરવો.   

કાપણી :

જયારે બધી શીંગો કાળા રંગમાં રૂપાંતરીત થઈ ૮૦ % શીગો પાકી જાય ત્યારે(વાવણી ના લગભગ ૯૦ દિવસ બાદ) પાકની કાપણી કરવી. કાપણી બપોર પહેલાંના સમયમાં કરવી જેથી શીંગો ખરી ન જાય. કાપણી કર્યા બાદ અડદના પાથરા ને ખળામાં સૂકવવા. અડદ પૂરેપુરા સૂકાઇ જાય ત્યારબાદ બળદથી અથવા થ્રેસરથી દાણા છૂટા પાડવા. દાણા સાફ કરી ગ્રેડિંગ કરી જંતુરહિત કોથળા અથવા કોઠીઓમાં સંગ્રહ કરવો.  

સૌજન્ય: 

શ્રી. એમ.પી. ચૌધરી , શ્રી. પી. બી. સિંહ, કુ. એન.એસ.ગૌસ્વામી અને કુ. બી. બી. પટેલ 

કૃષિ મહાવિદ્યાલય, સરદાર કૃષિનગર દાંતીવાડા કૃષિ યુનિવર્સિટી, થરાદ