મગફળી આપશે મબલખ : બસ, આ રીતે કરો જીવાત નિયંત્રણ

મગફળી ખૂબ જ અગત્યનો ખાદ્ય તેલીબિયાંનો પાક છે કે જેનુ વાવેતર ખરીફ અને ઉનાળુ બંને ઋતુમાં થાય છે. આ પાકને વાતાવરણીય અને જૈવિક પરિબળોથી નુકસાન થતુ હોય છે. જૈવિક પરિબળો પૈકી ચૂસિયા, પાન ખાનારી ઈયળ અને સફેદ ઘૈણ મુખ્ય છે. આ જીવાતોથી થતુ નુકસાન અને નિયંત્રણ નીચે મુજબ છે.

૧. મોલો અને તડતડીયા:     

મોલો: મગફળીના છોડ પીળાશ પડતા જણાય, ડૂંખો અને સૂયા પર કાળાશ પડતી જીવાતના થર જણાય, છોડને અડકતા ચીકાસ જણાઈ આવે, છોડ કાળા રંગના દેખાય, છોડની વૃદ્ધિ અટકી જાય અને પાક નબળો જણાય કે જે મોલો-મશીનો ઉપદ્રવ દર્શાવે છે. તેને ખેડૂતો “ગળો” તરીકે પણ ઓળખે છે. સૂયા બેસવાનાં સમયે ઉપદ્રવ હોય, તો સૂયા ચિમળાઈ જાય છે અને પોપટા બંધાતા નથી.

તડતડિયા: મગફળીનાં પાકમાં પાનની ટોચો અને ધારો પીળી પડેલી જણાય, છોડ ફિક્કા અને પાન સૂકાતા જણાય અને તેની સાથે બારીકાઈથી તપાસતા પીળાશ પડતા લીલા રંગની ત્રાસી ચાલતી જીવાત જણાય આવે, તો તે તડતડિયાનું નુકસાન દર્શાવે છે. આ જીવાતનો ઉપદ્રવ સૂયા બેસતી વખતે હોય, તો ડોડવામાં દાણા ચિમળાયેલા રહે છે. આવા દાણાનું વાવેતર કરતાં ઉગાવો ઓછો થાય છે અને તેલનુ પ્રમાણ પણ ઘટે છે.

મોલો અને તડતડિયાનું નિયંત્રણ:

જો ઉપદ્રવની શરૂઆત હોય તો લીમડાની લિંબોળીની મીંજનો ભૂકો ૫૦૦ ગ્રામ અથવા વર્ટિસીલિયમ લેકાની નામની ફૂગનો પાવડર ૪૦ ગ્રામ ૧૦ લીટર પાણીમાં ઉમેરી છંટકાવ કરવો. એક લીટરની ક્ષમતા વાળા ડબ્બાને પીળો રંગ લગાવી, તેનાં પર ગ્રીસ લગાવી ખેતરની ફરતે મૂકવાથી આ જીવાતનાં ઉપદ્રવની શરૂઆત જાણી શકાય. વધુ ઉપદ્રવ વખતે શોષક પ્રકારની જંતુનાશક દવાઓ જેવી કે ફૉસ્‍ફામિડોન ૪૦ એસએલ ૧૦ મિ.લી. અથવા ડાયમિથોએટ ૩૦ ઈસી ૧૦ મિ.લી. અથવા મિથાઇલ-ઓ-ડિમેટોન ૨૫ ઈસી ૧૦ મિ.લી. ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો અને જરૂર જણાય, તો ૧૦થી ૧ર દિવસ બાદ બીજો છંટકાવ કરવો. મોલોને ખાઈ જનારા દાળિયાની વસતી જો ખેતરમાં વધુ જણાય, તો જંતુનાશક દવા છાંટવાનું મુલત્‍વી રાખવું.

૨. પાન કથીરી: મગફળીનાં છોડનાં પાન પર સફેદ ડાઘા જોવા મળે અને દૂરથી છોડ સફેદ અને ઝાંખા જણાય, છોડને નજીકથી તપાસતાં કરોળિયાનાં જાળા જેવા સૂક્ષ્મ જાળા જણાઈ આવે અને તેમાં રતાશ પડતા રંગની જીવાત જણાય, તો પાન કથીરીનો ઉપદ્રવ દર્શાવે છે. ઉનાળુ મગફળીમાં તેનો ઉપદ્રવ વધુ જોવા મળતો હોય છે.

નિયંત્રણ:

ઉપદ્રવની શરુઆતમાં લીમડાની લિંબોળીની મીંજનો ભૂકો ૫૦૦ ગ્રામ (૫% અર્ક) અથવા લીમડા આધારિત તૈયાર દવા ૨૦ મિ.લી. (૧ ઈસી) થી ૪૦ મિ.લી. (૦.૧૫ ઈસી) ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો. આ જીવાતના અસરકારક નિયંત્રણ માટે ફેનપાયરોક્સિમૅટ ૫ એસસી અથવા ફેનાઝૅક્વિન ૧૦ ઈસી અથવા પ્રોપરગાઇટ ૫૭ ઈસી ૧૦ મિ.લી. અથવા ડાયકોફોલ ૧૮.૫ ઈસી ૨૦ મિ.લી. ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો.

૩. પાન કોરીયુ: ઉનાળુ મગફળીમાં આ જીવાતનો ઉપદ્રવ ઉગતાની સાથે જ જણાય આવે છે. ખાસ કરીને દરિયા કાંઠાના વિસ્‍તારમાં ભેજવાળું હવામાન રહેતુ હોવાથી, ત્યાં આ જીવાતનો ઉપદ્રવ વધુ રહે છે. નાની ઈયળો કુમળા પાનને કોરીને નુકસાન કરે છે. ઈયળો મોટી થતાં પાનમાં બનાવેલ બુગદામાંથી બહાર નીકળીને ડૂંખની ટોચની નજીકથી પાંદડીઓ એક-બીજા સાથે જોડીને જાળુ બનાવી અંદરના ભાગમાં રહી પાનનો લીલો ભાગ ખાય છે. ૫રિણામે પાંદડાઓ સૂકાય જાય છે. આ જીવાત છોડની ડૂંખોના ભાગમાંના પાંદડાઓ એકબીજા સાથે જોડી દેતી હોવાથી ખેડૂતો તેને માથા બાંધનારી અથવા પાન વાળનારી ઈયળો તરીકે ૫ણ ઓળખે છે.

નિયંત્રણ:

ઉપદ્રવની શરૂઆતમાં લીમડાની લીંબોળીની મીંજનો ભૂકો ૫૦૦ ગ્રામ (૫% અર્ક) અથવા લીમડા આધારિત તૈયાર દવા ૨૦ મિ.લી. (૧ ઈસી) થી ૪૦ મિ.લી. (૦.૧૫ ઈસી) અથવા બિવેરિયા બેસિયાના નામની ફૂગનો પાવડર ૪૦ ગ્રામ ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો. ઉપદ્રવ વધુ જણાય, તો ડાયક્લોરવોસ ૭૬ ઈસી ૭ મિ.લી. અથવા મોનોક્રોટોફોસ ૩૬ એસએલ ૧૦ મિ.લી. અથવા ફેનીટ્રોથીઓન ૫૦ ઈસી ૧૦ મિ.લી. ૧૦ લીટર પાણીમાં ઉમેરી છંટકાવ કરવો. જરૂર જણાય તો ૧૫ દિવસ ૫છી બીજો છંટકાવ.

૪. લીલી ઈયળ

મગફળીનાં ઉપદ્રવિત પાન તપાસતા નસની બંને બાજુએ સરખા અંતરે અને એક સરખા કાણાં જોવા મળે. વધુ ઉપદ્રવ વખતે કુમળા પાન અને નાની ડૂંખો ખવાઇ જાય અને છોડ ઝાંખરા જેવો દેખાય તેમજ છોડનો વિકાસ અટકી જાય, ત્યારે સમજવું કે આ પાકમાં લીલી ઇયળનો ઉપદ્રવ છે. આવી ઇયળો રંગે લીલી અને તેનાં ઉપર રાખોડી રંગની લીટીઓ જણાશે. આવી ઈયળોને પાછળના ભાગે સહેજ દબાવતા સાપની માફક ડંખ મારવા પાછળ ફરે છે. આવા નુકસાન પામેલા છોડ ઉપર નવી કૂંપળો ફૂટતી નથી. ચોમાસુ મગફળીમાં આ જીવાતનો ઉપદ્રવ સપ્‍ટેમ્‍બર માસમાં અને ઉનાળુ મગફળીમાં એપ્રિલ માસનાં અંતમાં શરૂ થાય છે અને પાકની કા૫ણી સુધી રહે છે.

સંકલિત વ્યવસ્થાપન

હેકટર દીઠ ૫-૬ ફેરોમોન ટ્રે૫ ગોઠવી તેમા ૫કડાતા નર ફુદાંનો નાશ કરવો. ઉપદ્રવની શરૂઆત થતા જ લીમડાની લીંબોળીની મીંજનો ભૂકો ૫૦૦ ગ્રામ (૫% અર્ક) અથવા લીમડા આધારિત તૈયાર દવા ૨૦ મિ.લી. (૧ ઈસી) થી ૪૦ મિ.લી. (૦.૧૫ ઈસી) અથવા બીવેરીયા બેસીયાના નામની ફૂગનો પાવડર ૪૦ ગ્રામ અથવા બેસીલસ થુરંજિન્સીસ નામના જીવાણુંનો પાવડર ૧૦ ગ્રામ અથવા આ જીવાતનું ન્યુક્લિયર પોલીહેડ્રોસીસ વાયરસ ૨૫૦ એલઇ ૧૦ મિ.લી. ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો. કાર્બારીલ ૫૦% વે.પા. ૪૦ ગ્રામ ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો. જરૂર જણાય તો અન્ય રાસાયણિક દવાઓ જેવી કે ફ્લુબેન્ડાએમાઇડ ૪૮૦ એસસી અથવા ક્લોરએન્ટ્રાનીલીપ્રોલ ૨૦ એસસી ૩ મિ.લી. ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો.

૫. મગફળીના પાન ખાનાર ઈયળ (સ્પોડોપ્ટેરા):

મગફળીનાં પાનનો લીલો ભાગ ખવાયેલો જણાય, કૂમળા પાન ઇયળથી નુકસાન  થયેલ જોવા મળે અને ક્યારેક પાનની નસો સિવાયનો પાનનો ભાગ ખવાઈ જવાથી  ઝાંખરા જેવો દેખાય તો આ નુકસાન પાન ખાનાર ઇયળનું છે એમ સમજવું. કેટલીક વાર છોડની ફકત નસો જ જોવા મળે છે. આ ઇયળો બપોરનાં સમયમાં છોડના થડની આજુ-બાજુની જમીનની તીરાડમાં ભરાઈ રહે છે જેથી દિવસે દેખાતી નથી. રાત્રિ દરમ્‍યાન ખોરાક માટે ઇયળો બહાર આવે છે. મગફળીમાં સૂયા તેમજ ડોડવા બેઠેલા હોય તે વખતે આ જીવાતનો ઉપદ્રવ વધુ હોય તો ઈયળો સૂયાને અને ડોડવામાં રહેલા દાણાને ખાઈને ૫ણ નુકસાન કરે છે.

સંકલિત વ્યવસ્થાપન

સામુહિક ધોરણે ફેરોમોન ટ્રેપ ગોઠવી આ જીવતની વસ્તી કાબૂમાં રાખી શકાય. ઉપદ્રવની શરૂઆતમાં લીમડાની લીંબોળીની મીંજનો ભૂકો ૫૦૦ ગ્રામ (૫% અર્ક) અથવા લીમડા આધારિત તૈયાર દવા ૨૦ મિ.લી. (૧ ઈસી) થી ૪૦ મિ.લી. (૦.૧૫ ઈસી) અથવા બીવેરીયા બેસીયાના નામની ફૂગનો પાવડર ૪૦ ગ્રામ અથવા બેસીલસ થુરીન્જીન્સીસ નામના જીવાણુંનો પાવડર ૧૦ ગ્રામ અથવા આ જીવાતનું ન્યુક્લિયર પોલીહેડ્રોસીસ વાયરસ ૨૫૦ એલઇ ૧૦ મિ.લી. ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો. ઉપદ્રવ વધુ જણાય ત્યારે કલોરપાયરીફોસ ૨૦ ઈસી ૨૦ મિ.લી. અથવા મીથોમાઈલ ૫૦ વેપા ૧ર.૫ ગ્રામ અથવા ડાયકલોરવોસ ૭૬ ઈસી ૭ મિ.લી. ૧૦ લીટર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવો. જરૂર જણાયતો ૧૦ થી ૧ર દિવસ ૫છી ઉપરા જણાવેલ કોઈ૫ણ એક દવાનો બીજો છંટકાવ કરવો. જંતુનાશક પ્રવાહી નિયંત્રણમાં ૩૦-૪૦ ગ્રામ ગોળ ઉમેરવાથી દવાની અસરકારકતા વધે છે.

૬. સફેદ ધૈણ / ડોળ 

એક જ ચાસમાં ક્રમાનુસાર છોડ સૂકાતા અને ચીમળાતા જોવા મળે, ચિમળાયેલ છોડ સહેલાઈથી ઉપાડી ન શકાય, ચીમળતા જતા છોડને જોતા મૂળ ઈયળથી ખવાયેલ જણાય, ચીમળતા છોડની નીચે ખેતરમાં મેલા સફેદ રંગની અને આછા બદામી રંગના માથાવાળી ‘સી’ આકારની ઈયળ જોવા મળે. ખેતરમાં મોટા ખાલા ૫ડે છે અને પાકનો આડેધડ નાશ થવા લાગે છે. આ પ્રકારનું નુકસાન સફેદ ધૈણ (ઈયળ)થી થયેલ છે તેમ કહી શકાય.

સંકલિત વ્યવસ્થાપન

આ જીવાતની કેટલીક ખાસિયતોને લીધે તેનું નિયંત્રણ કરવાનું ખૂબ જ મુશ્કેલ પડે છે. ૫રિણામે તેના જીવનની દરેક અવસ્‍થાએ તેમની વસ્‍તી ધટાડી શકાય તેવા સામુહિક ઉપાયોનું સંકલિત આયોજન કરી નિયંત્રણના ઉપાયો લેવા જોઈએ. આ જીવાતના નિયંત્રણ માટે સૌ પ્રથમ ૫હેલો સારો વરસાદ થયા ૫છી સંઘ્‍યા સમયે જમીનમાંથી નીકળીને ખેતરના શેઢા-પાળા ૫ર આવેલા બાવળ, બોરડી, સરગવો, લીમડો વગેરે ઝાડના પાન ખાવા આવતા ઢાલિયાને ઝાડના ડાળા હલાવી નીચે પાડી વીણાવી લઈ કેરોસીનવાળા પાણીમાં નાશ કરવો. આ ઉ૫રાંત ખેતરની ચારે બાજુ આવેલા બાવળ, બોરડી, સરગવો, લીમડો વગેરે ઝાડ ઉ૫ર બધા પાન સારી રીતે છંટાય તે પ્રમાણે કાર્બારીલ ૫૦ વેપા ૪૦ ગ્રામ ૧૦ લીટર પાણીમાં ઉમેરી છંટકાવ કરવો. ઉનાળામાં ઉંડી ખેડ કરવાથી ૫ણ સફેદ ધૈણનો ઉપદ્રવ ઓછો થાય છે. ધૈણના ઢાલિયા રાત્રિના સમયે પ્રકાશ તરફ આકર્ષાતા હોવાથી ઉ૫દ્રવિત વિસ્‍તારમાં પ્રકાશ પિંજર ગોઠવી તેમાં આકર્ષાયેલ ઢાલિયા કીટકોનો નાશ કરવો જોઈએ. સામૂહિક ઉપાયોની સાથે સાથે વ્‍યકિતગત ધોરણે ૫ણ પોતાનો પાક બચાવવા દરેક ખેડૂતે કલોરપાયરીફોસ ર૦ ઈસી અથવા ક્વિનાલફોસ ર૫ ઈસી ર૫ મિ.લી. પ્રતિ કિ.ગ્રા. પ્રમાણેની બીજ માવજત વાવતા ૫હેલા ત્રણ કલાકે આપી છાંયડામાં સૂકવી ૫છી બીજનો વાવેતર તરીકે ઉ૫યોગ કરવો. સફેદ ધૈણના નિયંત્રણ માટે અગાઉથી કોઈ૫ણ જંતુનાશક દવાનાં ઉપાયો ન લીધા હોય અને તેનો ઉપદ્રવ વધુ પ્રમાણમાં જોવા મળે તો ઉભા પાકમાં ક્વિનાલફોસ ર૫ ઈસી અથવા કલોરપાયરીફોસ ર૦ ઈસી હેકટરે ૩ લીટર પ્રમાણે પિયતના પાણી સાથે ટીપે ટીપે આ૫વી. આ ઇયળથી થતા નુકસાન માટે ક્યારેય દવાનો છંટકાવ પાક પર કરવો નહી.