લિચીની વાવણીથી કેવી રીતે થઈ શકાય છે આવક બમણી, જાણે

લીચી તેના આકર્ષક રંગ, સ્વાદ અને ગુણવત્તાને લીધે ફક્ત ભારતમાં જ નહીં પરંતુ વિશ્વમાં તેનું વિશેષ સ્થાન બનાવી ચુકી છે.લીચીના ઉત્પાદનમાં ચીન પછી ભારત વિશ્વમાં બીજા ક્રમે આવે છે. તેની નિકાસની સંભાવના ઘણા વર્ષોથી ખૂબ વિકાસ પામી રહી છે. પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં સમાન કદ અને ગુણવત્તાવાળા ફળોની વધુ માંગ છે. તેથી સારી ગુણવત્તાવાળા ફળોના ઉત્પાદનમાં વિશેષ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. તેની ખેતી માટે એક વિશિષ્ટ આબોહવા જરૂરી છે, જે બધા સ્થળોએ ઉપલબ્ધ હોતી નથી.

દેશના જુદા જુદા ભાગોમાં લીચીના પાકની  કાં તો લણણી થઈ ગઈ છે અથવા ક તો હજુ સુધી લીચીના પાકની લણણી થઈ રહી છે. પાકની લણણી થઈ ગયા બાદ લીંચીની ખેતી કરતા ખેડુતોને એ જાણવું ખૂબ જ જરૂરી છે કે બાગની સંભાળ કેવી રીતે લેવી જોઈએ ? કૃષિ વૈજ્ઞાનિક ડો.એસ.કે.સિંહ કહે છે કે લીચીની ખેતીથી વધુને વધુ લાભ મેળવવા માટે મુખ્યત્વે બાગમાં સમયસર કરવામાં આવતા વિવિધ કૃષિ કાર્યો પર આધારીત છે. જો કૃષિ કાર્યમાં મોડુ કરવામાં આવે તો ખેડૂતને ભારે નુકસાન થઈ શકે છે.

લીચીની  બાગાયત મુખ્યત્વે બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, ઝારખંડમાં થાય છે. આ ઉપરાંત પશ્ચિમ બંગાળ, પંજાબ અને હરિયાણાના કેટલાક વિસ્તારોમાં તેના સફળ ઉત્પાદન માટે પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે. આપણા દેશની લીચી તેની ગુણવત્તા માટે દેશ-વિદેશમાં પ્રખ્યાત થઈ રહી છે. લીચીના ફળ પોષક તત્વો અને શક્તિમાં સમૃદ્ધ છે. તેના ફળમાં ખાંડ (11 ટકા), પ્રોટીન (0.7 ટકા), ચરબી (0.3 ટકા) અને ઘણા વિટામિન્સ વિપુલ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

લણણી પછી આટલું ચોક્કસ ધ્યાન રાખો

ડૉ.સિંહ કહે છે કે લીચીની લણણી કર્યા પછી ખેડૂત ઘણીવાર આ રીતે બાગને એમ જ છોડી દે છે. આમ ન કરતા એક વખત લણણી થઈ ગયા બાદ તરત જ લિચીની ખેતીને સારી રીતે ખેડી લેવી જોઈએ.

ખેતરમાંથી નીંદણને સારી રીતે કાઢી નાખવું જોઈએ.  ત્યારબાદ લીચીના ઝાડ જેમની ઉંમર 10 અથવા 10 વર્ષથી વધુ હોય તેવા ઝાડને 750 ગ્રામ નેત્રજન, 500 ગ્રામ ફોસ્ફરસ અને 750 ગ્રામ પોટાશનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.

હમણાં સુધીના સંશોધનમાં તેં સારા પરિણામ મળ્યા છે. લણણી અને કાપણી- છંટકાવ પછી જૂન મહિનાથી લઈને  ઓગસ્ટ મહીનાંની વચ્ચે આ બગીચાઓમાં 25થી 30 કિલોગ્રામ સારી રીતે ગોબરનું ખાતર અથવા વર્મી કમ્પોસ્ટ નાખવું જોઈએ.

લીચીના સારા પાક માટે 250 ગ્રામ નેત્રજન ની માત્ર (500 ગ્રામ યુરિયા ) તેમજ 250 ગ્રામ પોટાશ લીચીના ફળોને લવિંગના જેવા આકારના દાણા બની ગયા પછી એપ્રિલના પહેલા અઠવાડિયામાં રિંગ બનાવીને નાખવું જોઈએ.

સાથો સાથ આ પણ ધ્યાનમાં રાખો કે ખાતરનો ઉપયોગ ફક્ત પૂરતા પ્રમાણમાં થતી ભેજની સ્થિતિમાં થવો જોઈએ.આ ડોઝ 10 અથવા 10 વર્ષથી વધુના વૃક્ષો (પુખ્ત વયના વૃક્ષો) માટે છે.

લીચીના ઝાડ પાસે રિંગ બનાવો

મોટા ઝાડને ખાતર આપવા માટે ઝાડના મુખ્ય થડથી 1.5 મીટરથી લઈને 2.0 મીટરના અંતરે 9 ઇંચની પહોળા અને 9 ઇંચની ઊંડી રિંગ વૃક્ષની આસપાસ ખોદવામાં આવે છે. ત્યારબાદ અડધી માટી કાઢીને અલગ કર્યા પછી તેમાં બધા ખાતર અને ફર્ટિલાઈઝર ઉમેર્યા પછી તેને રિંગમાં ભરવામાં આવે છે, પછી બાકીની માટીથી રિંગને ભરી દેવામાં આવે છે, ત્યારબાદ સિંચાઈ કરવામાં આવે છે. 10 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના વૃક્ષની છત્ર પ્રમાણે રિંગ્સ બનાવવામાં આવે છે.

સેન્ટ્રલ લિચી રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, મુઝફ્ફરપુરના નિયામક ડો.એસ.ડી.પાંડે કહે છે કે લીચીની લણણીની સાથે જ આગામી પાકની તૈયારી માટે એડવાઇઝરી  બહાર પાડીને ખેડૂતોને સમય સમય પર સંપૂર્ણ માહિતી આપવામાં આવે છે. ભારે વરસાદ અથવા તોફાન જેવી કુદરતી આફતોની અસરને ધ્યાનમાં રાખીને અમે ખેડૂતોને જાગૃત કર્યા છે.

લિચીની સુધારેલ જાતો

પ્રારંભિક જાતો - શાહી, ત્રિકોલીયા, અઝૌલી, લીલી અને દેશી મુખ્ય છે, જે લગભગ 15થી 30 મે મહિના દરમિયાન પાકે છે.

મધ્યમ જાતો - રોઝ સેન્ટ, ડી-ગુલાબ, વહેલી બેડના અને સ્વર્ણ રૂપા અગ્રણી છે, જે 1થી 20 જૂનની આસપાસ પરિપક્વ થાય છે.

પાછલી જાતો - ચીનમાં  પૂર્વીય અને કસબા મુખ્ય છે, જે લગભગ 10થી 25 જૂન સુધી પાકે છે.