ઝીરો બજેટ પ્રાકૃતિક ખેતી શું છે અને તેની વિશેષતા શું છે તે જાણો

ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતી એ રાસાયણિક મુક્ત ખેતીની પદ્ધતિ છે જે પરંપરાગત ભારતીય પ્રથાઓમાંથી ઉતરી આવી છે. આ ખેતી પ્રથાને પદ્મશ્રી સુભાષ પાલેકર દ્વારા 1990ના દાયકાના મધ્યથી પ્રમોટ કરવામાં આવી છે. ઝીરો બજેટ કુદરતી ખેતી એ રાસાયણિક ખાતરો, જંતુનાશકો અને સઘન સિંચાઈ દ્વારા સંચાલિત ખેતીની વૈકલ્પિક પદ્ધતિ છે. તેમના મતે રાસાયણિક ઇનપુટ્સનો સઘન ઉપયોગ લાંબા ગાળે જમીનની ફળદ્રુપતા પર નકારાત્મક અસર કરી રહ્યો છે.

ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતીને કોઈ રસાયણોની જરૂર નથી અને આવી ખેતી કરવા માટેનો કુલ ખર્ચ શૂન્ય છે તેથી તેને ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતી કહેવામાં આવે છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ વર્ષ 2021માં વારાણસીમાં આયોજિત રાષ્ટ્રીય કૃષિ અને ફૂડ પ્રોસેસિંગ સમિટના સમાપન સત્રમાં વારાણસીમાં ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતીને જન આંદોલન બનાવવાની જાહેરાત કરી હતી.

ભારતીય કુદરતી ખેતી પ્રણાલીએ વર્ષ 2022-21 ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતી સહિત પરંપરાગત સ્વદેશી પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પરમપરાગત કૃષિ વિકાસ યોજનાની એક યોજના છે.

ભારતમાં ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતી

ઇન્ડિયન નેચરલ ફાર્મિંગ સિસ્ટમ હેઠળ દેશમાં 4.09 લાખ હેક્ટર વિસ્તાર આવરી લેવામાં આવ્યો છે અને ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે દેશભરના 8 રાજ્યોમાં કુલ રૂ. 4980.99 લાખનું ભંડોળ બહાર પાડવામાં આવ્યું છે.

આ પણ વાંચો : ગુજરાત બજેટ 2022 : બજેટમાં મહિલાઓ માટે કરવામાં આવી મહત્વપૂર્ણ જાહેરાત, અપાશે મફત અનાજ

ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઑફ એગ્રીકલ્ચરલ રિસર્ચ દ્વારા ભારતીય કૃષિ પ્રણાલી સંશોધન સંસ્થા, મોદીપુરમ દ્વારા "વિવિધ કૃષિ-ઇકોલોજીઓમાં કુદરતી ખેતી પદ્ધતિઓનું મૂલ્યાંકન અને માન્યતા" પર એક અભ્યાસ શરૂ કરવામાં આવ્યો છે. આ અભ્યાસ 16 રાજ્યોમાં 20 સ્થળો પર કરવામાં આવી રહ્યો છે.  કેન્દ્રએ ઝીરો-બજેટ કુદરતી ખેતીના ઉપયોગ માટે 8 રાજ્યોમાં વધારાની 4 લાખ હેક્ટર જમીનનો સમાવેશ કર્યો છે.

સરકારી સહાય

સજીવ ખેતી જમીનની ફળદ્રુપતા અને પાકની ઉત્પાદકતામાં વધારો કરે છે. ઓર્ગેનિક ખેતી પર ICAR-ઓલ ઈન્ડિયા ઓર્ગેનિક એગ્રીકલ્ચર નેટવર્ક પ્રોગ્રામ હેઠળ હાથ ધરાયેલા સંશોધન અભ્યાસો દર્શાવે છે કે પરંપરાગત વ્યવસ્થાપનની સરખામણીમાં ખરીફ અને ઉનાળુ પાકમાં 2 થી 3 વર્ષમાં તુલનાત્મક ઉપજ અથવા થોડી વધુ ઉપજ મેળવી શકાય છે, જ્યારે રવિ પાકોમાં ઉપજ સ્થિર બને છે.

આ પણ વાંચો : વિવિધ પાકના ઉત્પાદનમાં બીજની પસંદગીનું શું મહત્વ છે તે જાણો

ઓન-ફાર્મ ઓર્ગેનિક ઈનપુટ્સનો ઉપયોગ અને ઈન્ટીગ્રેટેડ ઓર્ગેનિક ફાર્મિંગ સિસ્ટમ મોડલ અપનાવવાથી બાહ્ય ઈનપુટ્સનો ઉપયોગ ઘણી હદ સુધી ઘટે છે.

PKVY યોજના હેઠળ, ખેડૂતોને 3 વર્ષ માટે પ્રતિ હેક્ટર રૂ. 31000 અને બિયારણ, જૈવ-ખાતર, જૈવ-જંતુનાશકો, જૈવિક ખાતર, ખાતર/વર્મી-કમ્પોસ્ટ, વનસ્પતિના અર્ક વગેરે જેવા જૈવિક ઇનપુટ્સ માટે અનુક્રમે રૂ. 32500 પ્રતિ હેક્ટર મળશે. નાણાકીય સહાય વર્ષ માટે આપવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત, રચના, તાલીમ, પ્રમાણપત્ર, મૂલ્યવર્ધન અને કાર્બનિક ઉત્પાદનોના માર્કેટિંગ માટે પણ સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે. BPKP હેઠળ, ક્લસ્ટરની રચના, પ્રશિક્ષિત કર્મચારીઓ દ્વારા ક્ષમતા નિર્માણ અને સતત સમર્થન, પ્રમાણપત્ર અને અવશેષ વિશ્લેષણ માટે 3 વર્ષ માટે રૂ.12200/હે.ની નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે.

આ પણ વાંચો : Jojoba Cultivation : ખેડૂતો કરી રહ્યા છે વિદેશી ખેતી, જોજોબાની ખેતી કરીને 150 વર્ષ સુધી મેળવી શકશો નફો

આ પણ વાંચો : National Live Stock Mission : બકરી પાલન માટે સરકાર આપે છે સબસિડી