નીમ લેપિત યુરિયા અને સાદા યુરિયા ખાતરમાંથી સારુ ખાતર ક્યુ છે ? જાણો આ લેખમાં

નીમ લેપિત યુરિયા જ્યારે નીમ લેપિત યુરિયા જમીન નાખવામા આવે છે, ત્યારે તેમાં રહેલા લીમડાની ટ્રાઇટર્પીન્સ નાઇટ્રાઇફિંગ બેક્ટેરિયા દ્વારા થતી પ્રવૃત્તિને અટકાવે છે અને દાણા ધીરે- ધીરે પાણીના સમ્પર્કમાં આવે છે. અને એમોનિકલ નાઇટ્રોજનના નાઇટ્રાઇટ નાઇટ્રોજનમાં વિલંબિત પરિણમે છે. આમ નાઇટ્રોજનની ધીમી અને સતત ઉપલબ્ધતાને ધ્યાનમાં રાખીને પાકના વિકાસની ખાતરી કરવામાં આવે છે.

ધીરે-ધીરે ઓગળતા યુરિયાના દાણાની ફરતે પાણીમાં ધીમે-ઘીમે ઓગળતા કેમિકલ (તેલ)ની પરત (પટ) ચઢાવવામાં આવે છે. આમ, યુરિયાને ધીમે-ધીમે છૂટા પાડવા માટે ઘણાબધા કેમિકલ વપરાય છે જેમા લાખ, કેરોસીન, સલ્ફર, જિંક, લીંબોડીનું તેલ વગેરે નો સમાવેશ થાય છે. કોટિંગ લીમડાનો યુરિયા તેના દુરૂઉપયોગને અટકાવે છે અને ખાતરને ધીમી પ્રકાશન સ્થિતિમાં મૂકે છે, લાંબા સમય સુધી રોપાઓનું પોષણ કરવું, અને આ રીતે વારંવાર ખાતર નો ઉપયોગ ઘટાડે છે. ભૂગર્ભજળનું પ્રદૂષણ ઘટાડે છે. પાકના ઉત્પાદનમાં વધારો થયો છે. ઉપજ અને અસરકારક જંતુ નિયંત્રણ વ્યવસ્થાપન જે બચત તરફ દોરી જાય છે. જેમા વ્યાપારિક ધોરણે ખેડુતોને ઉપયોગ માટે ભારત સરકારે વર્ષ ૨૦૦૪માં નીમ લેપિત યુરિયાને ફર્ટીલાઇઝર કંટ્રોલ ઓર્ડરમાં સામેલ કર્યુ હતું. સુક્ષ્મ પોષક તત્ત્વોની વ્યાપક ખામીને સુધારવા અને આ પોષક તત્ત્વોવાળા કોટેડ ખાતરોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો .આ ખાતરોને પ્રોત્સાહન આપવા મોટા પાયે, ઉત્પાદકોને તમામ ખાતરો નિયંત્રણ ઓર્ડર હેઠળ વેચવાની મંજૂરી છે જેની એમઆરપી કરતા 5% વધારે કિંમતે ફોર્ટિફાઇડ / કોટેડ ખાતરો માન્ય સબસિડીવાળા ખાતર, જિંકેટેડ યુરિયા અને બોર્નેટેડ એસએસપી સિવાય કે જે બનાવવામાં આવ્યું છે. એમઆરપીથી 10% વધારે કિંમતે વેચવાની મંજૂરી છે.

સાદુ યુરિયા અને નીમ લીપીત (કોટેડ) યુરિયામાં તફાવત

• નીમ લીપીત (કોટેડ) યુરીયામાં, તેઓ સાદા યુરિયા ઉપર લીમડાના તેલનો એક સ્તર મૂકે છે જે જમીનની ફળદ્રુપતામાં વધારો કરે છે જેનાથી પાકનું ઉત્પાદન વધુ થાય છે.
• લીમડાનો કોટેડ યુરીયામાં લીમડાનો તેલ જે જમીન સાથે ધીરે ધીરે ભળી જાય છે અને પાક તેને લાબાં સમય સુધી લઈ શકે છે.
• અનિચ્છનીય યુરિયા પાણીથી ધોઈ નાખે છે અથવા નાઇટ્રોજન તરીકે હવામાં ભળી જાય છે.
• જો સામાન્ય યુરિયા અથવા સાદા યુરિયાનો ખેડૂત ઉપયોગ કરેતો તેમાં પાક લે તે સિવાયનું યુરિયા ધોવાઈ જાય છે અને ખાતરનો મહત્તમ વપરાશ થઈ શકે નહિ.
• ભારતમાં યુરિયા એ નાઇટ્રોજનનો સૌથી અગ્રણી સપ્લાયર છે.
• યુરિયા પાણીમાં ખૂબ દ્રાવ્ય છે પરિણામે નાઈટ્રીફિકેશન અને ડી-નાઇટ્રિફિકેશન થી તેની કાર્યક્ષમતા ઘટે છે.
• જો યુરિયા લીમડા સાથે કોટેડ હોય તો તેનું નુકસાન ઓછું થઈ શકે છે કારણ કે યુરિયાનું કોટિંગથી તે છોડને ઉપલબ્ધ કરે છે. અને લાંબા સમય સુધી છોડને ઉપલબ્ધ બનાવે છે.
• લીમડા સાથે યુરિયાના કોટિંગના ફાયદા પર્યાવરણીય પણ છે કારણ કે પ્રથમ, યુરિયાની ઓછી દ્રાવ્યતા ભૂગર્ભ જળના પ્રદૂષણને નિયંત્રિત કરે છે અને બીજું, કોટિંગ એમોનિયાની અસ્થિરતાને ઘટાડે છે અને વાતાવરણીય પ્રદૂષણને નિયંત્રિત કરે છે.
• આ પર્યાવરણીય મૈત્રીપૂર્ણ પ્રયત્નોને ખેડૂતો માટે આર્થિક વરદાનમાં પણ ફેરવી શકાય છે.

માહિતી સ્ત્રોત - ખુશ્બુ કે. પટેલ, ડૉ. એસ. કે. શાહ અને જી. આઇ. ચૌધરી દિવેલા રાઈ સંશોધન કેન્દ્ર, સરદારકૃષિનગર દાંતીવાડા કૃષિ યુનિવર્સિટી, સરદારકૃષિનગર Mo. No - 9879067841

આ પણ વાંચો - સમગ્ર દેશમાં DAP ખાતરની અછત, રવી પાકના ઉત્પાદન પર તેની અછત વર્તાશે