તુવેર/અરહરના બીજની ભૂકીમાં દૂધ કરતાં 6 ગણું વધુ કેલ્શિયમ હોય છે, જે તેને ઓસ્ટીયોપોરોસિસ અને રિકેટ્સ જેવી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ સામે લડવા માટે ખોરાક અને ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગો માટે ઉત્તમ વિકલ્પ બનાવે છે. ICRISAT ની જીનબેંકની આગેવાની હેઠળના સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું છે કે માત્ર 100 ગ્રામ કબૂતરના દાણાના કોટમાં 652 મિલિગ્રામ કેલ્શિયમ હોય છે, જ્યારે 100 મિલી દૂધમાં 120 મિલિગ્રામ કેલ્શિયમ હોય છે. પોષક તત્વોની જૈવઉપલબ્ધતાનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે અન્ય સંશોધનો ચાલુ છે. માનવ શરીરને દરરોજ 800-1,000 મિલિગ્રામ કેલ્શિયમની જરૂર પડે છે.
કબૂતર એ દક્ષિણ એશિયા, મધ્ય અમેરિકા અને આફ્રિકાના અર્ધ-શુષ્ક ઉષ્ણકટિબંધમાં ખેડૂતો દ્વારા ઉગાડવામાં આવતો એક કઠોળ પાક છે જે આર્થિક પ્રોટીન સ્ત્રોત તરીકે સેવા આપે છે. ભારત સૌથી મોટો ઉપભોક્તા છે અને વર્ષ 2020 માટે વૈશ્વિક ખેતીમાં 82% અને ઉત્પાદનમાં 77% હિસ્સો ધરાવે છે. તે વિવિધ સ્વરૂપોમાં ખાવામાં આવે છે, જેમ કે દાળ (ડહસ્ક્ડ અનાજ). તે અનાજમાં પણ ઉમેરવામાં આવે છે અને ઢોકળા, દાળ પેટીસ, ટેમ્પ, અડાઈ અને કડાબા જેવી વિવિધ લોકપ્રિય વાનગીઓની તૈયારીમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે.
અભ્યાસ માટે, ICRISAT ખાતે 2019 અને 2020ની વરસાદી ઋતુ (ખરીફ) દરમિયાન ઉગાડવામાં આવેલા 600 કબૂતર વટાણાની વિવિધ જાતોમાંથી 60 વિવિધ કબૂતરની જાતો (પ્રકાર)ની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. આ અભ્યાસમાં નોંધાયેલા બીજના કોટમાં કેલ્શિયમ (652 મિલિગ્રામ) નું પ્રમાણ ચોખા, ઘઉંના થૂલા અને ઓટ બ્રાન કરતા વધારે છે.
ઉદાહરણ તરીકે, 2020 માં ભારતમાં કબૂતરના વટાણાનું ઉત્પાદન 3.89 મિલિયન ટન અનાજનું હતું, જેમાંથી 0.39 મિલિયન ટન હલ (સીડ કોટ) મિલીંગ પછી બનાવવામાં આવ્યું હતું (10% તરીકે ગણવામાં આવે છે), અભ્યાસમાં જણાવાયું છે, અને ઉમેર્યું હતું કે લગભગ 2,543 ટન અનાજ હોઈ શકે છે. કેલ્શિયમ જે 1,000 મિલિગ્રામના ભલામણ કરેલ દૈનિક ભથ્થા સાથે એક વર્ષ માટે 6.90 મિલિયન લોકોને પૂરક બનાવી શકે છે.
અન્ય કઠોળ અને અનાજની સરખામણીમાં 100 ગ્રામ સીડ કોટ તેમજ કબૂતરના કોટિલેડોનમાં 2.7 મિલિગ્રામથી વધુ આયર્ન જોવા મળે છે. કોટિલેડોનમાં પ્રોટીનનું પ્રમાણ બીજ કોટ કરતાં સાતથી 18 ગણું વધારે હતું.
Share your comments