બાજરીના પાકને નુકસાન પહોંચાડતા આ વિવિધ પ્રકારના રોગો વિશે જાણો

બાજરી એ મુખ્ય ચારાનો પાક છે અને તેના પર થતા રોગોને કારણે તેની ઉપજમાં નુકસાન થાય છે. આ રોગોમાં સૌથી વધુ નુકસાનકારક રોગો લીલા કાનના રોગ અને એર્ગોટ છે.

આ રોગોથી કેવી રીતે બચી શકાય આ બ્લોગ દ્વારા જાણો:-

(1) લીલા કાનનો રોગ અથવા ડાઉની માઇલ્ડ્યુ

આ રોગ બાજરીના પાક માટે ખૂબ જ હાનીકારક રોગ છે અને ભારતના લગભગ તમામ બાજરી ઉત્પાદક વિસ્તારોમાં જોવા મળે છે. ભારતમાં આ રોગનો ઉલ્લેખ સૌ પ્રથમવાર 1907માં બટલર નામના વૈજ્ઞાનિકે કર્યો હતો.આ રોગ ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ, પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, હરિયાણા વગેરે રાજ્યોમાં જોવા મળે છે. આ રોગને કારણે, ઉચ્ચ આપતી જાતોમાં 30 ટકા સુધીનું નુકસાન નોંઘાયું છે. આ સિવાય ક્યારેક રોગની તીવ્રતા વધવાથી 40-45 ટકા છોડને ચેપ લાગે છે.

રોગ ચક્ર અને અનુકૂળ વાતાવરણ:

આ રોગના ચેપના પ્રાથમિક સ્ત્રોત બીજજન્ય અથવા જમીનથી જન્મેલા અને છોડના અવશેષો છે. આ ડ઼ૂંગની સુષુપ્ત અવસ્થા 1 થી 10 વર્ષ સુધી સધ્ધર રહે છે. વરસાદની મોસમમાં વાયરસ વધુ ફેલાયે છે. સુકી અને રોગગ્રસ્ત જમીન આ રોગની ઉત્તપત્તિનું કારણ છે. પાંદડા પર પાણીની હાજરી અને 90 ટકા થી વઘુ ભેજ અને 22-25°C જેટલું ઊંચું તાપમાન આ રોગ માટે અનુકૂળ 

સંચાલન:

હંમેશા રોગમુક્ત, સ્વસ્થ અને પ્રમાણિત બીજ જ વાવવા જોઈએ. રોગથી પ્રભાવિત છોડને શરૂઆતમાં જ જડમૂળથી નાશ કરવો જોઈએ જેથી અવશેષોમાં રહેલી ફૂગનો નાશ થાય. બીજ વાવવા માટે, ઓછી ભેજવાળી અને ઓછા પાણીનો ભરાવો ધરાવતી જમીન પસંદ કરવી જોઈએ.બીજ વાવતા પહેલા, રીડોમિલ એમઝેડ લાગુ કરો. 72 ડબલ્યુ. બીજને P. (Ridomil MZ 72 WP) દવાથી 8 ગ્રામ પ્રતિ કિલોગ્રામના દરે સારવાર કરવી જોઈએ. આ શરૂઆતના દિવસોમાં પાકને આ રોગથી બચાવે છે. આ સિવાય રીડોમિલ એમ.ઝેડ. 2 ગ્રામ પ્રતિ લીટર પાણીમાં ભેળવીને ખેતરમાં દવાનો છંટકાવ કરવાથી પણ રોગને કાબુમાં લઈ શકાય છે. રોગ પ્રતિકારક જાતો જેમ કે જી. એચબી-351, જી. HB-558 અને આર. સીબી-2 (રાજસ્થાન કોમ્પ્લેક્સ બાજરી-2) વગેરેનું વાવેતર કરવું જોઈએ.

(2) એર્ગોટ (ખાંડનો રોગ)

આ બાજરીનો મુખ્ય રોગ છે. આ રોગ આફ્રિકા અને ભારતના ઘણા ભાગોમાં નોંધાયો છે. આ રોગ આપણા દેશમાં સૌ પ્રથમ 1956 માં મહારાષ્ટ્રમાં નોંધાયો હતો. ભારતમાં, આ રોગનો પ્રકોપ દિલ્હી, રાજસ્થાન, કર્ણાટક, તમિલનાડુ અને ગુજરાતમાં જોવા મળે છે. આ રાજ્યોમાં, આ રોગને કારણે ઉપજમાં 70 ટકા સુધી નુકસાન થવાની માહિતી છે.

રોગ ચક્ર અને અનુકૂળ વાતાવરણ:

ચેપગ્રસ્ત કાનમાંથી મેળવેલા બીજ પર હાજર સ્ક્લેરોટિયમ અથવા તેમની સપાટી પર હાજર કોનિડિયા રોગ પેદા કરવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. જ્યારે મધ-પોઇન્ટ સ્ટેજ થાય છે, ત્યારે આ કોનિડિયા વરસાદ, પવન અને જંતુઓ દ્વારા ફેલાય છે. વધુ ભેજવાળું હવામાન, ફૂલોના સમયે વરસાદ, સૂર્યપ્રકાશનો અભાવ, વાદળછાયું વાતાવરણ, આ બધી પરિસ્થિતિઓ આ રોગ માટે અનુકૂળ છે.

સંચાલન:

જુલાઇના પ્રથમ સપ્તાહમાં બાજરીનું વાવેતર કરવાથી રોગને અટકાવી શકાય છે. જે ખેતરમાં આ રોગ થયો હોય ત્યાં આવતા વર્ષે બાજરીનો પાક ન લેવો જોઈએ અને તેની જગ્યાએ મકાઈ, મગ કે અન્ય કોઈ પાક ઉગાડવો જોઈએ. ઉનાળામાં ખેતરોમાં ઊંડી ખેડાણ કરવી જોઈએ. હંમેશા પ્રમાણિત સ્વસ્થ બીજનો ઉપયોગ કરો. જો બીજ સાથે અમુક સ્ક્લેરોટીયમ મિશ્રિત થવાની સંભાવના હોય, તો તેને દૂર કરવા માટે, બીજને 15-20 ટકા મીઠાના દ્રાવણમાં બોળી દો, ફૂગના સ્નાયુઓ ઉપર તરતા શરૂ થાય છે. પછી તેને ફિલ્ટર કરીને અલગ કરવા જોઈએ અને તળિયે બેઠેલા બીજને પાણીથી ધોઈને સૂકવવા જોઈએ. આ ઉપરાંત થિરામ અને એગ્રીસન જી.એન. બીજની માવજત 2 ગ્રામ પ્રતિ કિલોગ્રામના દરે કરવી જોઈએ. ફુલ આવવાના સમયે ઝીરામ 2 ગ્રામ પ્રતિ લીટરના હિસાબે ખેતરોમાં છંટકાવ કરવો જોઈએ.