ખેતીમાં સિંચાઈનો મોટો ભાગ છે. ભારતની ખેતી ચોમાસાના વરસાદ પર આધારિત છે, પરંતુ તેનો લાભ દર મહિને મળતો નથી. વરસાદી માહોલ દરમ્યાન જ પાકને સિંચાઇ કરી શકાય છે. બાકીના સમય માટે, ખેડૂતોએ વૈકલ્પિક માધ્યમો પર નિર્ભર રહેવું પડે છે. કેનાલ સિંચાઈ, ટ્યુબવેલ સિંચાઈ, ટપક સિંચાઈ અથવા છંટકાવ સિંચાઈ એ તમામ માધ્યમો છે જેનો સહારે ખેડુતો ખેતી કરે છે. આમાં, ટીપાં અને છંટકાવને વૈજ્ઞાનિક અને અદ્યતન સિંચાઈનાં માધ્યમો તરીકે ગણી શકાય કારણ કે તે 50% જેટલું પાણી બચાવે છે. પાકને જોઈએ તેટલું પાણી આપવામાં આવે છે, પરંતુ ઉપજ ઉપર કોઈ અસર પડતી નથી.
જ્યાં સુધી છંટકાવ સિંચાઈની વાત છે, તો તેને સૌથી અદ્યતન ટેકનીક કહેવામાં આવે છે. આ એક એવી ટેકનીક છે જેમાં વરસાદની જેમ સિંચાઈ કરવામાં આવે છે. વરસાદની સીઝનમાં બરાબર પાણી મળે છે એવી જ રીતે છંટકાવ સિંચાઈ પદ્ધતિમાં પણ છોડ અને પાકને પાણી આપવામાં આવે છે. આ રીતે તેનું છંટકાવ સિંચાઈ નામ આપવામાં આવ્યું. આના માટે, સૌ પ્રથમ ટ્યુબવેલ અથવા તળાવમાંથી પાઇપ દ્વારા પાણી ખેતરમાં લઈ જવામાં આવે છે. ક્ષેત્રમાં પાઈપો ઉપર નોઝલ લગાવી દેવામાં આવે છે. નોઝલમાંથી પાણી એવી રીતે બહાર આવે છે, જેમ વરસાદની ઋતુમાં પાક ઉપર વરસાદ પડતો હોય.
વરસાદની માફક હોય છે સિંચાઈ
છંટકાવની પદ્ધતિથી પાણી આપવાનો હેતુ એવો હોય છે કે પાકને લાગે છે કે વરસાદ જ પડી રહ્યો છે. આ પદ્ધતિથી પાકને સમાન માત્રામાં પાણી મળે છે. છંટકાવનું કાર્ય યોગ્ય રીતે કરવા માટે નોઝલમાં પૂરતું દબાણ બનાવવામાં આવે છે, જેના માટે ત્રણ અલગ અલગ પ્રકારના છંટકાવ હોય છે. આ ત્રણ છંટકાવ સ્પ્રિંકલર છે - રેઈન ગન સ્પ્રિંકલર, ફુવારો સ્પ્રિંકલર અને માઇક્રો સ્પ્રિંકલર . આમાં, ફુવારાના છંટકાવનો ઉપયોગ સૌથી વધુ કરવામાં આવે છે. રેઈન ગન છંટકાવનો અર્થ એ છે કે પાણી વરસાદની જેમ ફુવારામાંથી અને બંદૂકની ઝડપે બહાર આવે છે. જ્યારે પાકને વધુ અને ઝડપી પાણીની જરૂર પડે ત્યારે આ સિંચાઈનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેનો ઉપયોગ પલવા અથવા શેરડીના પાક માટે વધારે થાય છ.
કયા છોડને કેટલું પાણી આપવું?
ખાસ કરીને નરમ પાક માટે મધ્યમ છંટકાવનો ઉપયોગ થાય છે. નરમ ફૂલ અને પાંદડાવાળા પાક જેવા કે શાકભાજી, સરસવ વગેરેમાં મધ્યમ ફુવારાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. નાના ફુવારાઓ ફૂલો અને નાના પાંદડાવાળા શાકભાજીઓમાં વપરાય છે. હવે આ આધાર પર ખેડૂતોએ નિર્ણય લેવો જોઈએ કે તેમને કયા પાક માટે પાણીની જરૂર છે, તે મુજબ ફુવારાનો ઉપયોગ કરવો જોઇએ. હળવી માટીવાળા સ્થળોએ, છંટકાવ સિંચાઈનો વધુ ઉપયોગ થાય છે. છંટકાવની પસંદગી પાક અનુસાર અને જમીન પ્રમાણે પણ કરી શકાય છે.
નોઝલ સ્પ્રેથી સિંચાઈ
છંટકાવ કરવામાં નોઝલ મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. નોઝલમાંથી પાણીના કાઢવાનો એક દર હોય છે. એક કલાકમાં નોઝલ કેટલું પાણી આપશે અને તે પાણી કેટલા ચોરસ મીટરમાં ફેલાશે, તે મુજબ ખેડૂતોએ નોઝલ પસંદ કરવો જોઈએ. નોઝલમાંથી નીકળતું પાણી અને જમીનની જળ શોષણ ક્ષમતામાં સુમેળતા હોવી જોઈએ. જો નોઝલમાંથી વધુ પાણી બહાર આવે અને માટી પૂરતું પાણી ગ્રહણ કરી શકે નહીં, તો પાકને નુકસાન થાય છે. આ વાતનું ધ્યાન પણ રાખવું પડશે કે એક સ્પ્રિંકલર અને બીજા વચ્ચે કેટલું અંતર રાખવું જોઈએ. નોઝલ લગાવતી વખતે એ બાબતનું પણ ધ્યાન રાખવું પડશે કે એક નોઝલનું પાણી બીજા સુધી અને બીજા નોઝલનું પાણી પહેલા સુધી પહોંચવું જરૂરી છે. આને કિસાન ભાષામાં ઓવરલેપિંગ કહેવામાં આવે છે. આમ કરવાથી ખેતરોમાં બરાબર પાણી મળે છે.
છંટકાવ સિંચાઈના ફાયદા
ફુવારો અથવા છંટકાવની પદ્ધતિના ઘણા ફાયદા છે. પ્રથમ તો તેમાં નાની ક્યારી બનાવવાની જરૂર રહેતી નથી. ઉપરાંત સિંચાઈ માટે ગટર બનાવવાની પણ જરૂર રહેતી નથી. આ સિંચાઈમાં પાઈપોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એક એકરમાં બે કલાકમાં છંટકાવ દ્વારા પિયત આપી શકાય છે. એટલે કે, જ્યાં એક એકર ખેતીની જમીનને સિંચાઈ માટે ટ્યુબવેલ ચાર-પાંચ કલાક ચલાવવું પડતું હતું, ત્યાં છંટકાવ બે કલાકમાં કરી આપે છે. આનાથી સમયની બચત થાય છે અને સાથે સાથે પૈસાની પણ બચત થાય છે. જો તમે ડીઝલ અથવા વીજળી પર છંટકાવ ચલાવો છો, તો પછી તેમાં ટ્યુબવેલ કરતા ઘણો ઓછા ખર્ચ થશે. આ સાથે જ જો છોડને સંપૂર્ણ પાણી મળે તો ઉપજ પણ સારી રહેશે. ઉપરાંત 25-30 ટકા પાણીની બચત થશે અને ઉપજમાં 40 ટકાનો વધારો થશે.
Share your comments