ભારત મા બાજરી નું મહત્વ, બાજરીનો ખાસ અંક

ભારતમા બાજરીનું મહત્વ

ભારત વિશ્વમાં બાજરીનું સૌથી મોટું ઉત્પાદકછે. બાજરીમાં પૌષ્ટિક તત્વ ભરપૂર માત્રામાં હોયછે. તેમાં એનર્જી, કેલરી, ભેજ, પ્રોટીન, મિનરલફાઇબર, કાર્બોહાઇડ્રેટ, કેલ્શિયમ, ફોસ્ફરસ અને આયર્ન વગેરે હોય છે. ગરીબોનો ખોરાક - ભારતમા બાજરી એક મહત્વપૂર્ણ સ્થાન ધરાવે છે. બાજરીનું વાવેતર મુખ્યત્વે જૂન થી મધ્યઓગસ્ટ સુધી કરવામાં આવે છે, જેમાં જુલાઇ થી મધ્યઓગસ્ટનો સમય અનાજ માટે અને જૂનના છેલ્લા સપ્તાહથી જુલાઈના બીજા સપ્તાહ સુધી બાજરી માટે શ્રેષ્ઠ સમય છે. બાજરી એ એક પ્રકારનું અનાજ છે જે ભૂતકાળમાં પશુધન માટે ઉગાડવામાં આવતું હતું.  પરંતુ બાજરીના ગુણો વિશે જાણ્યા પછી, લોકો એ તેને તેમના આહારમાં શામેલ કરવાનું શરૂકર્યું. ઘણા દેશો એ તેનું ઉત્પાદન શરૂ કરીદીધું છે.  તેનું ઉત્પાદન સૂકી જગ્યા એ વધુ થાય છે. સમગ્ર વિશ્વમાં બાજરી ની ઘણી જાતો જોવા મળે છે. ભારતમાં ખાસ કરીનેરાજસ્થાન, ગુજરાત, હરિયાણા, પંજાબ,  ઉત્તરપ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્ર જેવા ગરમસ્થળોએ બાજરીની ખેતી કરવામાં આવે છે. બાજરીમાં ઘણા વિટામિન્સ અનેમિનરલ્સ હોય છે જે સ્વાસ્થ્યને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે. બાજરીના ઉત્પાદનમાં રાજસ્થાન પ્રથમ સ્થાન ધરાવે છે. બાડમેર, જેસલમેર, જાલોર રાજસ્થાનમાં સૌથી વધુબાજરીનું ઉત્પાદન કરે છે. ગુજરાતમા–કચ્છ, અમરેલી, સુરેન્દ્રનગર, ભાવનગર, ખેડા, રાજકોટ, મહેસાણા અને સાવરકાંઠા, જામનગર અને જૂનાગઢ એ ગુજરાતના મુખ્ય જિલ્લાઓ છે જ્યાં બાજરીનું વાવેતર થાય છે.

શા માટે સરકાર બાજરીને ભવિષ્યના ખોરાક તરીકે પ્રોત્સાહન આપી રહી છે ?

વડાપ્રધાન નરેન્દ્રમોદીએ જણાવ્યું હતું કે એકસદીમાં એકવખતની મહામારી અને તે પછીના સંઘર્ષે દર્શાવ્યું છે કે ખાદ્યસુરક્ષા હજુ પણ વૈશ્વિક ચિંતા છે. ફૂડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઈઝેશન (FAO) નાહેડક્વાર્ટર ખાતે આયોજિત "બાજરીનું આંતરરાષ્ટ્રીય વર્ષ 2023" ના ઉદ્ઘાટન સમારોહમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્રમોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "બાજરી માનવ દ્વારા ઉગાડવામાં આવતા સૌથી જૂના પાકોમાંનો એક હોવાનો ગૌરવપૂર્ણ ઇતિહાસ ધરાવેછે." ) "બાજરી સંબંધિત વૈશ્વિક ચળવળ એ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે કારણ બાજરી ના પાકનું વાવેતર વધારવું સરળ છે, આબોહવા સ્થિતિસ્થાપક અને દુષ્કાળપ્રતિરોધક છે," વડાપ્રધાન નરેન્દ્રમોદીએ કહ્યું.બાજરીના પાકનું વાવેતર વધારવા સરકાર પ્ર્યત્નો કરે છે અને ઘણી યોજનાઓ પણ બહાર પાડે છે

બાજરીના ખેતરની તૈયારી 

બાજરીની ખેતી માટે ઉનાળો યોગ્ય છે. ઓછા વરસાદના વિસ્તારમાં તેની ઉપજ વધુ મળે છે. વધુ વરસાદ ધરાવતા વિસ્તારોમાં તેની ખેતી ટાળવી જોઈએ. તે એવા સ્થળોએ સારી ઉપજ આપે છે જ્યાં સરેરાશ વરસાદ ૪૦ - ૬૦ સે.મી. જો સતત વરસાદ પડે તો સિંચાઈની જરૂર રહેતી નથી. આ ખેતી માટે ૩૨ થી ૩૭ સેલ્સિયસ તાપમાન સારું છે. બાજરીની ખેતી લગભગ તમામ પ્રકારની જમીનમાં કરવામાં આવે છે, પરંતુ રેતાળ લોમ જમીન સૌથી યોગ્ય છે. પાણી ભરાયેલી જમીનમાં તેની ખેતી યોગ્ય નથી. જો પાણી લાંબા સમય સુધી સ્થિર રહે તો છોડને રોગ થાય છે જેના કારણે પાક બરબાદ થાય છે. અને ઉપજ પર પણ ખરાબ અસર પડે છે.

છોડના સારા વિકાસ માટે, વાવણી પહેલા ખેતરમાં ૧ વખત હળ વડે અને ૨ થી 3 વાર કલ્ટિવેટર વડે ઊંડું ખેડાણ કરવું જોઈએ, જેથી આખા ખેતરમાં જમીન નાજુક રહે અને છોડના મૂળનો સારી રીતે વિકાસ થાય. જમીન તૈયાર કરતી વખતે ૧ હેક્ટર જમીનમાં ૧૦૦ કિલો નાઈટ્રોજન અને ૫૦ - ૫૦ કિલો પોટેશિયમ અને ફોસ્ફરસનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ, જેથી મહત્તમ ઉત્પાદન મેળવી શકાય. તેમાંથી તમારે ૫૦ કિલો નાઈટ્રોજન, પોટેશિયમ અને ફોસ્ફરસ ખેડતી વખતે અને ૫૦ કિલો નાઈટ્રોજન વાવણીના 30 દિવસ પછી નાખવું પડશે.

એક હેક્ટરમાં વાવણી માટે ૪ થી ૫ કિલો બાજરીના બિયારણની જરૂર પડે છે. વાવણી કરતા પહેલા, બીજને ૨.૦% પોટેશિયમ ક્લોરાઇડ અથવા 3.0% સોડિયમ ક્લોરાઇડ (મીઠું) દ્રાવણમાં ૧૬ કલાક પલાળી રાખો અને પછી છાંયડામાં ૫ કલાક સૂકવીને તેનો ઉપયોગ વાવણી માટે કરો. આના કારણે બીજને રોગ નહીં થાય અને તે વધુ અંકુરિત થશે.

વાવણી પદ્ધતિ
બાજરી વાવવાની 2 પદ્ધતિઓ છે - (૧) પ્રસારણ પદ્ધતિ અને (૨) લાઇન વાવણી પદ્ધતિ. 

(૧) પ્રસારણ પદ્ધતિ
પ્રસારણ પદ્ધતિમાં, ખેડાણ કર્યા પછી, બાજરીના બીજને હાથ વડે સીધા ખેતરમાં વેરવિખેર કરવામાં આવે છે અને છોડ વચ્ચેનું અંતર
નિશ્ચિત નથી.

(૨) લાઇન વાવણી પદ્ધતિ
લીટી વાવણી પદ્ધતિમાં બે હરોળ વચ્ચે ૪૦ થી ૪૫ સેમી અને છોડથી છોડ સુધી ૧૫ થી ૨૦ સે.મી.

લાઇન વાવણી વાવેતર અને બીજ વાવણી દ્વારા બંને કરી શકાય છે.

(i) વાવેતર
રોપણી એટલે કે રોપણી પદ્ધતિમાં, બીજ નર્સરીમાં તૈયાર કરવામાં આવે છે અને ૧૫ થી ૨૦ દિવસ પછી મુખ્ય ખેતરમાં રોપવામાં આવે છે.

(ii) બીજની વાવણી
બીજ વાવવાની પદ્ધતિમાં, મશીન અથવા મજૂરની મદદથી, બીજને જમીનની સપાટીથી ૪ સે.મી.ની ઊંડાઈએ ખેતરમાં વાવવામાં આવે છે. 

બાજરીના ફાયદા શું છે?

• હૃદયને સ્વસ્થ રાખવું- હૃદય આપણા શરીરનું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ અંગ છે. તેને સ્વસ્થ રાખવા માટે તમારા આહારમાં પૌષ્ટિક ખોરાક લેવો જોઈએ. બાજરી પૌષ્ટિક આહારમાં ફાયદાકારક છે. તેમાં પોટેશિયમ અને મેગ્નેશિયમ સારી માત્રામાં હોય છે, જે લોહીના પ્રવાહને સરળ બનાવે છે. આ સિવાય હ્રદય રોગનો કોઈ ખતરો નથી. તમારી રોટલીમાં બાજરીનો સમાવેશ કરવો જોઈએ.
• કેન્સરને રોકવા માટે - દર્દીએ કેન્સરના પ્રારંભિક લક્ષણો જોયા પછી તરત જ સારવાર શરૂ કરવી જોઈએ. બ્રેસ્ટ કેન્સરની સમસ્યાને ઓછી કરવા માટે મહિલાઓએ ખોરાકમાં બાજરીની રોટલીનું સેવન કરવું જોઈએ. તેમાં ફાઈબર સારી માત્રામાં હોય છે જે બ્રેસ્ટ કેન્સરની સમસ્યામાં રાહત આપે છે. જે મહિલાઓને સ્તન સંબંધિત સમસ્યા હોય, તેમણે બાજરીની રોટલીનું સેવન કરવું જોઈએ.
• વજન ઘટાડવામાં - આજકાલ લોકો તેમના સ્થૂળતાથી પરેશાન છે અને તેથી વિવિધ પ્રકારના ડાયટ પ્લાન બનાવે છે. આ ખોરાકમાં બાજરી સૌથી મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. તેમાં ફાઈબર સારી માત્રામાં હોય છે જે ચરબી ઘટાડે છે. કેલરી ઘટાડે છે. શરીરનું વજન સંતુલિત થવા લાગે છે. જો તમે આહારમાં ઘટાડો કરી રહ્યા છો, તો બાજરીની રોટલી અવશ્ય ખાઓ.
• કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડવામાં - કોલેસ્ટ્રોલ વધવું શરીર માટે સારું નથી. તેનાથી હૃદયનું જોખમ વધે છે. એટલા માટે બાજરીનું સેવન કરવું જોઈએ. તેમાં ફાઈબર સારી માત્રામાં હોય છે. ફાઈબર કોલેસ્ટ્રોલની માત્રા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. કેટલાક સંશોધનો અનુસાર, ફાઈબર ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડે છે. સારા કોલેસ્ટ્રોલને વધારે છે. તૈલી પદાર્થો કોલેસ્ટ્રોલ વધારે છે. એટલા માટે બાજરીની રોટલી ખાઓ અને કોલેસ્ટ્રોલ ઓછું કરો. કોલેસ્ટ્રોલને કંટ્રોલમાં રાખવાથી હ્રદય રોગનો ખતરો રહેતો નથી.
• ડાયાબિટીસ માટે ફાયદાકારક - ડાયાબિટીસના દર્દીઓએ તેમના આહારનું યોગ્ય રીતે પાલન કરવું જોઈએ. ઘણીવાર આવા દર્દીઓ કબજિયાતની ફરિયાદ કરતા રહે છે. આનું મુખ્ય કારણ આહારનો અભાવ છે, તેથી બાજરીની રોટલીનું સેવન કરવું જોઈએ. તમે તમારા રાત્રિભોજનમાં શાકભાજી સાથે ઘઉંના રોટલાને બદલે બાજરીનો રોટલો ખાઈ શકો છો.

બાજરીના ગેરફાયદા શું છે?

બાજરીના ઘણા ફાયદા છે, પરંતુ વધુ માત્રામાં તેનું સેવન કરવાથી કેટલાક નુકસાન થઈ શકે છે.બાજરીના વધુ પડતા સેવનથી થાઈરોઈડ અને ગોઈટરની સમસ્યા ઉદભવે છે. કારણ કે બાજરીમાં કેટલાક એવા પદાર્થો હોય છે જે આયોડિનને શોષી લે છે.
જે લોકોને થાઈરોઈડની સમસ્યા હોય તેમણે તેનું સેવન કરવાનું ટાળવું જોઈએ. તે થાઇરોઇડની સમસ્યાને પ્રોત્સાહન આપે છે.

આ પણ વાંચો : હાલની સ્થિતિમાં ગાજર અને ટામેટાના પાકની જાળવણી કેવી રીતે કરવી

Rizwan Shaikh (FTJ)

Plot No. 484/2,

Sector. 12 B,

Gandhinagar, Gujarat.

Pin : 382006

Mob : 9510420202