“એગ્રીવોલ્ટેઈક સીસ્ટમ: ખેડૂતોની આવક બમણી કરવાનો નવીનતમ ઉપાય”

ભારતમાં ગ્રામીણ વિસ્તારમાં મુખ્ય આવક ખેતીમાંથી થાય છે પરંતુ ગ્રામીણ લોકોના વિકાસ માટે માત્ર ખાદ્યપદાર્થોનું ઉત્પાદન જ પૂરતું નથી. ખાદ્યપદાર્થો પછી હવે પછીની જરૂરિયાત ગ્રામીણ કક્ષાના ઉદ્યોગો સ્થાપવા અથવા ચલાવવા માટે ઉર્જાની છે. સૌર ઉર્જા ક્ષમતાના લક્ષ્યાંકોને પહોંચી વળવામાં અનેક પડકારો છે. પ્રથમ તો જમીનની જરૂરિયાત છે. સૌર ઉર્જા સ્થાપનો જમીન સાથે સીધા જોડાયેલા છે. 1.0 મેગાવોટના સોલર પીવી પાવર પ્લાન્ટ માટે લગભગ 1,00,000 ચોરસ ફૂટ (લગભગ 2.5 એકર અથવા 1 હેક્ટર)ની જરૂર પડે છે.

કૃષિ એ છે જ્યાં સૌર ઉર્જા મોટાભાગે હાજર હોય છે. SPV સિસ્ટમ ખેડૂતોના ખેતરોને સિંચાઈ કરવામાં, ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં કોલ્ડ સ્ટોરેજ બનાવવામાં અને ગ્રીડમાં ઉત્પન્ન થતી વધારાની વીજળીને આપી ખેડૂતોની આવકમાં વધારો કરી શકાય છે. ખેડૂતના ખેતરો પર સૌર ઉર્જા ઉત્પન્ન થાય તો તે અન્ય પાક લણણી જેટલી આજીવિકા ખેડૂતો ને આપી શકે છે. આપણાદેશમાં મુખ્યત્વે ખેતીઓ વરસાદ આધારિત થતી હોય છે. વરસાદ નિષ્ફળ જાય ત્યારે પણ આપને સૌર ઉર્જા નો ઉપયોગ કરી વીજળી ઉત્પન્ન કરી વેચી શકીએ છીએ. જે એક પ્રકારનો વીમો તરીકે ગણી શકીએ. એગ્રી વોલ્ટેઇક સીસ્ટમ જમીનનો મહત્તમ ઉપયોગ સુનિશ્ચિત કરે છે. જ્યાં ગ્રીડ લાઈનો હોય ત્યાં પણ ગ્રામીણ ભારત વીજળીના અભાવ અને છૂટાછવાયા પુરવઠાનો સામનો કરે છે. ઘણા દૂરના ઉત્તર અને ઉત્તર-પૂર્વના પ્રદેશોમાં, ખડકાળ અને પર્વતીય પ્રદેશો ગ્રીડ અને ટ્રાન્સમિશન લાઇન નાખવા માટે અવરોધ ઊભો કરે છે. સોલાર પાવર પાવર સપ્લાયમાં આ તફાવતને દૂર કરવામાં મદદ કરી શકે છે અને વીજળી પર્વતીય પ્રદેશમાં પોચડી સકે છે.

ભારતના ગ્રામીણ વિસ્તારો શહેરી વિસ્તારોથી દૂર છે જ્યાં વીજ પુરવઠાનો અભાવ છે અને લાંબા અંતર સુધી વીજળીના પરિવહનમાં પણ ભારે નુકસાન થાય છે. પરંતુ એગ્રી વોલ્ટેઇક  સિસ્ટમ અમલીકરણથી, ખેડૂતો તેમજ ગ્રામીણ લોકોને ઉત્પાદિત ઊર્જાનો લાભ મળશે. બીજો ફાયદો એ થશે કે પરિવહનના નુકસાનમાં ઘટાડો થઈ શકે છે અને ગ્રીડને ઉર્જા પુરવઠા દ્વારા વધારાની આવક ઊભી થઈ શકે છે જે ગ્રામીણ લોકોનું શહેરી વિસ્તારમાં સ્થળાંતર ઘટાડવામાં પણ મદદ કરશે.

પરિચય

અત્યારે સોલાર પાર્ક, જમીન બિનઉપયોગી અથવા ઉજ્જડ હોય તેવા વિવિધ સ્થળોએ સોલાર ફાર્મ સ્થાપવાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. વસ્તી વધારાને કારણે આવી જમીનની ઉપલબ્ધતા માત્ર 6% (97 મિલિયન એકર) છે. વધુમાં, આ પ્રકારની જમીન મોટા શહેરો, નગરો, ઔદ્યોગિક સ્થળો વગેરેથી દૂર આવેલી છે. આ માટે સોલાર પાર્કમાંથી લાંબી ટ્રાન્સમિશન લાઈનો બનાવવાની જરૂર છે. જો આપણે આટલું મોટું ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવીએ તો પણ પાવરનો ઉપયોગ ઉદ્યોગો અને શહેરો તરફ કેન્દ્રિત થાય છે. ભારતમાં મોટાભાગની વસ્તી મોટા શહેરો અને નગરોથી દૂર ગામડાઓમાં રહે છે અને તેમની મુખ્ય આજીવિકા ખેતી દ્વારા છે. અને આપણા મોટાભાગના ભારતીય ખેડૂતો વીજળીના અભાવથી પીડાઈ રહ્યા છે.

સોલાર પાવર પ્લાન્ટ્સ જમીન સઘન છે અને જમીનની જરૂરિયાતો ઉપરાંત, સૌર ઉર્જા પ્લાન્ટને બે મોરચે ઊંચા ખર્ચનો પડકાર પણ સામનો કરવો પડે છે.વળી, ટ્રાન્સમિશન ખર્ચ પણ સોલારમાંથી મળતી પ્રતિ યુનિટ પાવર પણ તુલનાત્મક રીતે વધારે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, ઉત્પન્ન થતી વીજળીના પ્રતિ યુનિટની દ્રષ્ટિએ સૌર ઉર્જા પ્રોજેક્ટ માટે પાવર ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમમાં મૂડી રોકાણની જરૂરિયાત પરંપરાગત કોલસા/ગેસ આધારિત પાવર પ્લાન્ટ કરતાં ચાર ગણી છે. ઉચ્ચ ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમ રોકાણ ખર્ચના પડકારને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકાય છે જો સૌર ઉર્જાનું ઉત્પાદન મોટા ભૌગોલિક સ્પ્રેડ પર વિતરિત અથવા છૂટાછવાયા રીતે કરવામાં આવે, જે હાલના નેટવર્ક્સમાં સૌર ઊર્જાના ઇન્જેક્શનન તરીકે વર્તશે. આનાથી સબ-સ્ટેશનો અને ટ્રાન્સમિશન લાઈનોનો સમાવેશ કરતી સમર્પિત વધારાની ઉચ્ચ વોલ્ટેજ ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમની સ્થાપનાની જરૂરિયાતને દૂર કરવામાં આવશે, જેનાથી ગ્રાહકોને સૌર ઉર્જાનો ખર્ચ ઓછો થશે.

જો કૃષિ ઉત્પાદનને પ્રતિકૂળ અસર કર્યા વિના સોલાર પાવરના ઉત્પાદન માટે ખેતીની જમીનનો ઉપયોગ કરી શકાય તો વિતરિત સૌર ઉર્જા ઉત્પાદનનો ખર્ચ ઘટી શકે છે. જે એગ્રીવોલ્ટેઈક સીસ્ટમ દ્વારા શક્ય છે.ઘણા નિષ્ણાતોએ વ્યક્ત કર્યું છે કે પાકની ખેતી અને સૌર ઉર્જા ઉત્પાદનના સહ-સ્થાન પર ગંભીરતાથી વિચાર કરવો જોઈએ, અને આ વિચારને પ્રથમ વખત જાપાનમાં ચકાસવા માટે મૂકવામાં આવ્યો છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો એક જ જગ્યા પર કૃષિ પ્રવૃત્તિઓ અને સોલાર પેનલ્સને લગાવી અખતરા કરવામાં આવ્યા. જે પૈકી ત્રણ કાઢવામાં આવ્યું કે એગ્રીવોલ્ટેઈક સીસ્ટમ ભવિષ્યની જરૂરિયાત છે.

માનવ વસ્તી માટે ઊર્જા અને ખોરાક એ બે મુખ્ય જરૂરિયાતો છે અને આ બંનેની માંગ ઝડપથી વધી રહી છે. તે માંગણીઓ પૂર્ણ કરવા માટે, જમીનમાંથી ઉપજ વધારવી જોઈએ અને ઉર્જા ઉત્પાદન માટે, આપણે ભવિષ્યના દૃષ્ટિકોણ માટે થર્મલ ઉર્જાને બદલે નવીનીકરણીય ઊર્જાનો ઉપયોગ કરવો પડશે. ખાદ્ય ઉત્પાદન અને ઉર્જા ઉત્પાદન જમીનના અલગ-અલગ ટુકડા પર થાય છે તેથી આપણે એવો ખ્યાલ વિકસાવવો પડશે કે તે બંને એક જ જમીન પર એક જ સમયે ઉત્પન્ન થાય. ભારત જેવો દેશ જ્યાં દિવસેને દિવસે જમીનનું પ્રમાણ ઘટતું જાય છે ત્યાં જમીનના નાના ટુકડામાંથી વધુ ઉત્પાદન કરવું જરૂરી છે. એગ્રીવોલ્ટેઇક એક એવી સિસ્ટમ છે જે એક જ સમયે જમીનના એક જ ટુકડામાંથી ખોરાક તેમજ ઊર્જાનું ઉત્પાદન કરીને માનવ જરૂરિયાતની બંને જરૂરિયાતોને સંતોષે છે.

એગ્રીવોલ્ટેઈક સીસ્ટમ એટલે શું?  

એગ્રીવોલ્ટેઈક શબ્દ એગ્રીકલ્ચર અને ફોટોવોલ્ટેઈક એમ બે શબ્દોથી બનેલો છે. એગ્રીવોલ્ટેઇક સિસ્ટમ દ્વારા આપણે એક જ સમયે એક જ ક્ષેત્રમાંથી ખોરાક તેમજ ઇલેક્ટ્રિક ઉર્જાનું ઉત્પાદન કરી શકીએ છીએ. એગ્રીવોલ્ટેઈક સીસ્ટમ દ્વારા આપને ખેડૂતો ને પોતાના જ ખેતરમાં  ખેતીની સાથે વીજળીનું ઉત્પાદન કરવી ડબલ આવક આપી શકીએ છીએ.

એગ્રીવોલ્ટેઈક સીસ્ટમ સ્થાપિત કરવા કેટલાક અગત્ય ના મુદા  

1. સૌર પેનલ સ્ટીલ સ્ટ્રક્ચર્સ પર 3 મીટર અથવા તેથી વધુ ઊંચાઈ પર સ્થાપિત કરવા જેથી પેનલ્સ હેઠળ કૃષિ કામગીરી કરી શકાય.
2. સૌર પેનલને નિશ્ચિત પેટર્નમાં લગાવવી જેથી કોઈ પણ પાકો પર ઓછામાં ઓછો છાયો આવે કારણકે કોઈ પણ પાક ને પ્રકાશસંશ્લેષણ માટે પૂરતા પ્રકાશની જરૂર હોય છે.
3. રોજ એક કિલો વોટ સોલાર પાવર પ્લાન્ટ દ્વારા આપને ચાર કિલોવોટ વીજળી ઉત્પન્ન કરી શકીએ છીએ.જે કોઈ પણ સરકારી વીજળી કંપની ને “પ્રધાન મંત્રી કુસુમ યોજના” અને “સૂર્ય કિશન યોજના” દ્વારા ૨૫ વર્ષ ના કરાર મુજબ રૂપિયા ૩.૩૦ પ્રતિ યુનિટ ભાવે વેચી શકીએ છીએ.
4. કેન્દ્ર અને ગુજરાત સરકાર દ્વારા કેટલીક સબ્સીડી પણ આપવામાં આવે છે જે તમે https://kusumyojana.in/ પર જઈ જાની શકો છો.

આ પણ વાંચો:“ બાયોચાર: જમીનની ટકાઉપણું, દૂષણ નિયંત્રણ અને કૃષિ ઉત્પાદન માટેનો કાળો હીરો”

ઉર્વશી આર. પટેલ, ગૌરવ એ. ગઢિયા, ડો. પી. એમ. ચૌહાણ 

A-102 Sakar 99, Opp. Gunatit Residency duplex, Gotri road,Vadodara-390023

*E-mail: patelurvashi4@gmail.com