ભારત એક કૃષિપ્રધાન દેશ છે. દેશની અડધાથી વધુ વસ્તી ખેતીમાંથી નિર્વાહ કરે છે. ઘણી વખત એવું જોવા મળે છે કે ખેતીને પુરુષોનું કામ માનવામાં આવે છે. પરંતુ હવે પરિસ્થિતિ બદલાઈ રહી છે. મહિલાઓ પણ કૃષિ ક્ષેત્રે યોગદાન આપી રહી છે. ભારત સરકાર દ્વારા મહિલા સશક્તિકરણ કિસાન યોજના જેવા ઘણા કાર્યક્રમો પણ ચલાવવામાં આવી રહ્યા છે, જેથી મહિલાઓ ખેતી તરફ વળે. આવી જ એક મહિલા મધ્યપ્રદેશની લલિતા મુકાતી છે જે સીતાફળ એટલે કે શરીફાની સજીવ ખેતી કરીને જંગી નફો કમાય છે.
સરકાર દ્વારા એનાયત
લલિતા મુકાતી જેવી મહિલાઓ માત્ર મધ્યપ્રદેશ માટે જ નહીં પરંતુ સમગ્ર ભારત માટે એક ઉદાહરણ છે કે જો હિંમત હોય તો કંઈપણ મેળવી શકાય છે. લલિતા મુકાતી ઘણા વર્ષોથી ઓર્ગેનિક આધારિત ખેતી કરે છે. તેણીને ભારત સરકાર દ્વારા ઘણી વખત પુરસ્કાર પણ આપવામાં આવ્યો છે. પહેલા તેમને 1999માં ઈનોવેટિવ ફાર્મર એવોર્ડ અને પછી 2019માં હલધર એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો.
32 એકરમાં સીતાફળની ખેતી
મધ્ય પ્રદેશના બરવાની જિલ્લાના બોડલાઈ ગામની રહેવાસી 54 વર્ષીય લલિતા મુકાતી કહે છે કે તે 32 એકરમાં સીતાફળ (Custard Apple) ની ખેતી કરે છે, જેનો ખર્ચ લગભગ 6 લાખ છે અને તે વાર્ષિક 30 લાખની કમાણી પણ કરે છે. આ ઉપરાંત, તેણી કહે છે કે તેણીએ તેના વિસ્તારમાં મહિલા ખેડૂતોનું એક જૂથ પણ બનાવ્યુ છે, જેમાંથી તે તેના વિસ્તારની મહિલાઓને ખેતી તરફ વળવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે.
રાસાયણિક ખોરાકનો ઉપયોગ કરશો નહીં
સરકાર દ્વારા ખેડૂતોને ખેતરોમાં રાસાયણિક ખોરાકને બદલે સજીવ રીતે તૈયાર કરેલ ખાતરનો ઉપયોગ કરવા પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. લલિતા મુકાતી પોત આ કોમ્પોસ્ટ ખાતરનો જ ઉપયોગ કરે છે. તે લીમડાના ફળમાંથી કેક અને તેલ બનાવે છે. લીમડાના ફળમાંથી બનાવેલ તેલનો ઉપયોગ કરવાથી ખેતરમાં કોઈ જીવાત થતી નથી. આ સિવાય તે બર્મીઝ કમ્પોસ્ટ અને જીવામૃતમાંથી ખાતર ઘરે બનાવે છે. તેનાથી તેમનો ખર્ચ પણ ઓછો થાય છે.
બજારમાં સરળતાથી ઉપલબ્ધ છે
સીતાફળને બજારમાં વેચવા ખૂબજ સરળ છે અને તૈયાર થયેલ પાક પણ સરળતાથી વેચાઈ જાય છે. તેના ફળો નજીકની તમામ મંડીઓમાં સરળતાથી વેચાય છે. જો માંગ વધુ હોય તો આ પાક રૂ.150 કિલો સુધી વેચાય છે. આ સિવાય લલિતા મુકાતી જણાવે છે કે કેટલીકવાર કસ્ટર્ડ એપલ ખેતરમાં જ વેચાઈ જાય છે. આવી સ્થિતિમાં બજારમાં તેનું વેચાણ થતું નથી. ભલે તે 20 થી 25 રૂપિયા કિલોના ભાવે વેચાય, પરંતુ તેઓએ અત્યાર સુધી ખર્ચ પણ કાઢી લીધો છે. તે આ પાકેલા કસ્ટર્ડમાંથી પલ્પ કાઢે છે, જેનો ઉપયોગ આઈસ્ક્રીમ, જ્યુસ અને રબડી બનાવવા માટે થાય છે. હવે તે પલ્પ 100 થી 150 રૂપિયા પ્રતિ કિલોના ભાવે વેચાય છે, ખેતીમાંથી થતી કમાણી સિવાય, તે પલ્પના વેચાણથી અલગથી વર્ષે 3 લાખ કમાય છે.
સરકાર પ્રત્યે નારાજગી
લલિતા મુકાતી સંપૂર્ણપણે ઓર્ગેનિક આધારિત ખેતી કરે છે. પરંતુ આ અંગે સરકારની ઉદાસીનતાથી તેઓ નારાજ છે. તેણી કહે છે કે અન્ય કૃષિ આધારિત પાક માટે લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ છે, પરંતુ ઓર્ગેનિક પાકો પર આવા કોઈ નિયમો નથી. જો સજીવ ખેતીના પાક પર લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ જાહેર કરવામાં આવે તો તેમનો નફો ઘણી હદે વધી શકે છે.
આ પણ વાંચો
ઇન્ટીગ્રેટેડ ફાર્મિંગ શું છે, ખેડૂતો તેને કેમ ખૂબ પસંદ કરી રહ્યા છે?
Share your comments