ભોજન-વ્યંજનોને સ્વાદિષ્ટ બનાવતા ભારતીય મસાલાની વિવિધ જાતો અને તેનું મહત્વ

ભારત વિશ્વમાં 7મો સૌથી મોટો દેશ છે કે જ્યાં ભૌગોલિક વિશેષતા (Geographical Features)ની એક વિશાળ પ્રજાતિની ઉપસ્થિતિ રહેલી છે. આપણા ભારતીય ઉપમહાદ્વીપમાં રેતીના સમુદ્ર તટ અને હિમાલયની પર્વત બન્ને જોવા મળે છે. તેને ભોજન તૈયાર કરવાની અનેક પદ્ધતિ છે અને સમગ્ર ભારતના ધાર્મિક, સાંસ્કૃત્તિક અને ઈતિહાસિક અસરોમાં અનેક ક્ષેત્રીય વિશિષ્ટતા (Regional Specialties)ને ભારતીય વ્યંજનોમાં વિપુલ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. આ સંજોગોમાં અમે તમે આ લેખમાં ભારતના કેટલાક મૌલિક મસાલા તથા તેમના સ્વાદ (Land of Spice and Flavour) તથા તેમના મૂળ સિદ્ધાંતો પર ચર્ચા કરશે અને ત્યારબાદ તેને લગતી માહિતી જાણીએ. તો ચાલો જાણીએ આ મસાલા વિશેની માહિતી...

ઈલાયચી (Cardamom)

ઈલાયચી જોવામાં કેપ્સ્યુલ આકારની હોય છે, તને મસળીને સુકવવામાં આવે છે, કારણ કે તેમા અનેક આવશ્યક તેલ હોય છે. અને તે ખૂબ જ સુગંધિત હોય છે. તે ભોજન તૈયાર કરવાના મસાલામાં મિશ્રણ કરીને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

મેથીના બીજ (Fenugreek Seeds)

મેથી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તેના બીજ આકારમાં નાના હોય છે, સામાન્ય તથા ભૂરા રંગના હોય છે. તેની બીજ મોટાભાગે ભારતીય વ્યંજનમાં વિવિધ મસાલાના મિશ્રણમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

મરચા પાઉડર(Chilli powder)

મરચા પાઉડર દક્ષિણ અમેરિકાના મૂળ નિવાસી મસાલા છે અને સ્વતંત્રતા અગાઉ અંગ્રેજો દ્વારા ભારત લાવવામાં આવ્યા હતા. આ છોડને લોકો ખૂબ જ પસંદ કરે છે અને ત્યારથી ભારતીય ખાદ્ય સંસ્કૃતિમાં તેનો સમાવેશ થાય છે.

ધાણા (Coriander)

તે મસાલાનો ઉપયોગ સલાડમાં કરવામાં આવે છે. તેને ધાણા અથવા સિલંટરોના નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ છોડના તમામ ભાગનો ભોજનમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જોકે તાજા પાંદડા અને સૂકા બીજ ભોજન બનાવવામાં સૌથી પરંપરાગત રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

લવિંગ (Clove)

 પશ્ચિમના વ્યંજનોમાં ભારતીય લોકો લવિંગનો ક્રિસમસના સમય સાથે સંડળાયેલ છે, જોકે ભારતીય વ્યજનોમાં તે સામાન્ય રીતે સમગ્ર વર્ષ અને પ્રત્યેક જગ્યા પર ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. લવિંગ ટેકનિકલ રીતે ફૂલ હોય છે અને તેના તેલને દાંતને લગતી સમસ્યામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

હળદર (Turmeric)

 આ મસાલામાં એન્ટી માઈક્રોબિયલ ગુણ હોય છે. શુ તમે જાણો  કે સૌથી સારી હળદર અથવા હળદર કયાં રાજ્યમાંથી આવે છે? તમિલનાડુના સલેમથી માનવામાં આવે છે. તાજી હળદરની તુલનામાં સૂકાની તુલનામાં થોડી મજબૂત હોય છે. તેનાથી લાગેલો દાગ ઝલ્દીથી દૂર થતો નથી. માટે સુનિશ્ચિત કરવાના સમયે કપડાને વાસણોથી દૂર રાખો.

કઢી પત્તા(Curry leaves)

સૂકા કઢી પાંદડામાં એક મસાલેદાર સુગંધ હોય છે અને કઢી પાંદડા ઝાડ પરથી ઉતારવામાં આવે છે. તેનો ઉપયોગ ચોખા અથવા રોટલી સાથે પિરસવામાં આવતી દાળને પકવવા માટે કરવામાં આવે છે.

વરીયાળી (Fennel Seeds)

વરીયાળીની ખેતી સૌથી પહેલા ભૂમધ્યસાગરીય ક્ષેત્રમાં કરવામાં આવતી હતી. જ્યાંથી આ મસાલાના માધ્યમથી તેજીથી ફેલાઈ. પછી ધીમે ધીમે ધીમે તેની લોકપ્રિયતા ભારતમાં ફેલાઈ. આ મસાલો હવે અનેક ખાદ્ય વ્યંજનો માટેનો એક ભાગ છે.