જાણો...ક્યારે અને કેવી રીતે કરવી જોઈએ કેળાની વાવણી

કેળા એક એવુ ફળ જેના વગર ભગવાનની પૂજા પૂરી નથી થથી એક એવુ ફળ જેને ગરીબ માણસ પણ સારી રીતે ખરીદી શકે છે. આજે અમે એજ કેળાની વાવણીના વિષયમાં આપણ ખેડૂત ભાઈઓ ને જણાવાં માંગિએ છીએ. કેળાની વાત કરીએ તો આપણા દેશમાં કેળાની 500થી વધારે જાતો ઉગાડવામાં આવે છે. કૃષિ નિશાણતો મુજબ દરિયાની સપાટીથી 2000 મીટરની ઉંચાઇ સુધી કેળાની ખેતી કરી શકાય છે. કેળાનીવાવણી માટે આદર્શ તાપમાન 20 થી 30 ડિગ્રી સેલ્સિયસ હોય છે. આત્યંતિક ઠંડી અને વધુ પડતી ગરમી બંને કેળાના છોડ માટે હાનિકારક સાબિત થાય છે. આ વાવેતરથી ખેડુતો એક હેક્ટરમાં 60 ટન કેળા ઉગાડી શકે છે.

ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ કેન્દ્રીય કૃષિ યુનિવર્સિટી, પુસા, સમસ્તીપુર, બિહારના ફળ વૈજ્ઞાનિક ડૉ. એસ. કે. સિંહે  કેળની વાવણી વિષય જણાવેં છે કે જો આપણે એક વિધામાં કેળાની ખેતી કરીએ તો તેમા 50 હજાર રૂપિયા સુધીનો ખર્ચ આવે છે અને બે લાખ રૂપિયા સુધીની બચત થાય છે. વિશેષ બાબત એ છે કે આ વિસ્તારમાં વાવેતર કરેલું કેળું જૈવિક છે. અહીંના ખેડુતો ગોબર ખાતરનો ઉપયોગ કરે છે. કેળાની લણણી કર્યા પછી તેના કચરાના જે પણ કાંઈ અવશેષો હોયછે ખેતરની બહાર ફેંકી દેવાને બદલે તેને ખેતરમાં રાખી ખાતરમાં ફેરવવામાં આવે છે. આ રીતે કરવાથી ખેતરમાં ઉપજની ક્ષમતા વધે છે.

ચાલો જાણીએ કેળાની ખેતી વિશે…

ડૉ.સિંઘ કહે છે કે પહેલા જમીન અંગેની તમામ માહિતી મેળવી લેવી જોઈએ.કેળાનું વાવેતર અનેક પ્રકારની જમીનમાં કરી શકાય છે જો તે જમીનમાં પૂરતી ફળદ્રુપતા, ભેજ અને સારી ડ્રેનેજ હોય ​​તો કેળાની ખેતીમાં બમણી આવક ઉભી કરી શકાય છે. કેળાનું વાવેતર કરવા માટે કોઈપણ માટીને યોગ્ય બનાવવા પહેલા જમીનની રચનામાં સુધારો કરવો જોઇએ, યોગ્ય ડ્રેનેજ સિસ્ટમ બનાવવી જોઇએ. કેળા પી.એચ. મૂલ્યવાળી જમીનમાં 4.5 થી 8.0 સુધી ઉગાડવામાં આવે છે.

એક એકરમાં કેટલો નફો

કેળા વિશે એવું કહેવામાં આવે છે કે જો તેની યોગ્ય ખેતી કરવામાં આવે તો નફો અનેકગણો વધે છે. યોગ્ય વાવેતર માટે એવું કહેવામાં આવે છે કે છોડથી છોડ વચ્ચેનું અંતર 6 ફૂટ હોવું જોઈએ. આનો અર્થએ થયો કે એક એકરમાં 1250 છોડ સરળતાથી અને યોગ્ય રીતે ઉગે છે. જો છોડ વચ્ચેનું અંતર યોગ્ય છે, તો પછી ફળ પણ યોગ્ય અને એકસરખા આવે છે.

જ્યાં સુધી ખર્ચની વાત છે તો એકર દીઠ દોઢ થી પોણા બે લાખ રૂપિયા ખર્ચ થાય છે.  વેચવાની વાત કરીએ તો એક એકરનું ઉત્પાદન 3 થી સાડા 3 લાખ રૂપિયામાં વેચાય જાય  છે. એટલે એક વર્ષમાં દોઢથી બે લાખ રૂપિયાનો નફો થઈ શકે છે.

દેશમાં 500 પ્રજાતિઓ ઉગાડવામાં આવે છે

ભારતમાં આશરે 500 જાતો ઉગાડવામાં આવે છે પરંતુ તે જ જાતનું જુદા જુદા પ્રદેશોમાં અલગ અલગ નામ હોય છે. પુસાની રાજેન્દ્ર કૃષિ યુનિવર્સિટી પાસે કેળાની 79થી વધુ પ્રજાતિઓ છે. કેળાનો છોડ શાખાઓ વાળા ટેન્ડર સ્ટેમથી રચાય છે, જેની ઉંચાઈ 1.8 મીટરથી 6 મીટર સુધીની હોય છે.

તેના સ્ટેમને ખોટા સ્ટેમ અથવા વર્ચ્યુઅલ સ્ટેમ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે પાંદડાઓના નીચલા ભાગના સંગ્રહમાંથી રચાય છે. વાસ્તવિક સ્ટેમ જમીનની નીચે હોય છે જેને પ્રકાંડ  કહેવામાં આવે છે. તેના મધ્યવર્તી ભાગમાંથી પુષ્પક્રમ નીકળે છે.  આ સકર્સ પાતળા અને તીક્ષ્ણ પાંદડાવાળા (તલવારની જેમ) હોય છે. જોવામાં એ નબળા લાગે છે, પરંતુ વિસ્તરણ માટે ખૂબજ યોગ્ય છે.

વોટર સંકર અથવા મોટા પાંદડાંવાળા સકર

આ જાત મોટા પાંદડાંવાળી હોય છે. દેખાવમાં મજબૂત પણ અંદરથી તે સાવ નબળી હોય છે. પ્રવર્ધન માટે તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી. સકર હંમેશા તંદુરસ્ત ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળી જાતોના છોડમાંથી જ લેવું જોઈએ જેમાં રોગો અને જંતુઓનો કોઈ પ્રકોપ ના હોય.

બે થી ત્રણ મહિના જૂનો ઉત્સાહી સકર પ્રસરણ માટે યોગ્ય રહે  છે. કેળાના રાઇઝોમમાંથી નવા છોડ તૈયાર કરી શકાય છે. એક સાથે ઘણા છોડ ઝડપથી તૈયાર કરવા માટે, આખા રાઇઝોમ અથવા તેના ટુકડા કાપીને તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

તેમાંથી છોડની રચના કરવા માટે ચોક્કસપણે થોડો વધુ સમય લાગે છે, પરંતુ પ્રથમ પાકના છોડ વધુ સમાન છે.રાઇઝોમનું સરેરાશ વજન આશરે એકથી દોઢ કિલોગ્રામ હોવું જોઈએ. સકરને સાફ કર્યા પછી, તેને કાર્બેન્ડાઝિમ (0.1%) મોનોક્રોટોફોસ (0.2%) ના જલીય દ્રાવણમાં 90 મિનિટ સુધી મૂકીને શુદ્ધ કરવામાં આવે છે.

નવા જમાનામાં કેળાની ખેતી

ડૉ.એસ.કે.સિંઘ કહે છે કે થોડા વર્ષોથી કેળની સુધારેલી પ્રજાતિના છોડ ટિશ્યુ કલ્ચર પદ્ધતિ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યા છે. આ પદ્ધતિ દ્વારા તૈયાર કરાયેલા છોડમાંથી કેળાની ખેતી કરવાના ઘણા ફાયદા છે.આ છોડ સ્વસ્થ તેમજ રોગ મુક્ત છે. છોડ સમાનરૂપે ઉગે છે. તેથી ફૂલો, ફળ, કાપણી બધા છોડમાં એક સાથે થાય છે, જેના કારણે માર્કેટિંગમાં પણ સારી સુવિધા રહે  છે.

કેવી રીતે લગાવશો છોડ?

પોલિથીન બેગમાં 8-10 ઇંચની ઉંચાઈવાળા ટીશ્યુ કલ્ચર દ્વારા તૈયાર કરાયેલા છોડ વાવેતર માટે યોગ્ય છે. પોલિથીન પેકેટો કાપીને તીક્ષ્ણ છરી અથવા બ્લેડથી અલગ કરવામાં આવે છે, અને છોડને બહાર કાઢવામાં આવે છે આમાં એ વાતની ખાસ કાળજી લેવી જોઈએ કે જમીનની નોડ્યુલ્સ તૂટી ન જાય.