આત્મનિર્ભર: જાતિ વ્યવસ્થા સામે યુદ્ધ, "ચમાર" શબ્દને બનાવ્યુ વિશ્વસ્તરીય બ્રાન્ડ

મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓમાં કેટલાક લોકો અલગ પડી જાય છે, કેટલાક લોકો ચમકે છે. આવી જ વાર્તા છે સુધીર રાજભરની. જે જ્ઞાતિને લોકો અપમાનજનક ગણે છે, તેણે તેને બ્રાન્ડ બનાવીને ઈતિહાસ રચ્યો છે. જો કે આપણે સંસ્કારી સમાજ અને એકતાની વાત કરીએ છીએ, પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે આજે પણ આપણા સમાજમાં જાતિના આધારે ભેદભાવ જોવા મળે છે.

મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓમાં કેટલાક લોકો અલગ પડી જાય છે, કેટલાક લોકો ચમકે છે. આવી જ વાર્તા છે સુધીર રાજભરની. જે જ્ઞાતિને લોકો અપમાનજનક ગણે છે, તેણે તેને બ્રાન્ડ બનાવીને ઈતિહાસ રચ્યો છે. જો કે આપણે સંસ્કારી સમાજ અને એકતાની વાત કરીએ છીએ, પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે આજે પણ આપણા સમાજમાં જાતિના આધારે ભેદભાવ જોવા મળે છે.

સુધીર નાનપણથી જ આ જાતિના ટોણા સાંભળીને મોટો થયો હતો, જે તેને ખૂબ જ ચોંટતો હતો. લોકોનો અભિગમ બદલવા અને કારીગરોના કામને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ઓળખ મળે તે માટે તેમણે એક નવી બ્રાન્ડ શરૂ કરી અને તેનું નામ 'ચામર' રાખ્યું. હવે તે માત્ર જ્ઞાતિ નથી પણ બેગ અને બેલ્ટની બ્રાન્ડ છે. જેની પ્રોડક્ટ્સ સંપૂર્ણપણે ઇકો ફ્રેન્ડલી અને હેન્ડમેડ છે. તેની પ્રોડક્ટ્સ દેશના અનેક શહેરોમાં તેમજ વિદેશોમાં વેચાઈ રહી છે.

આ પણ વાંચો, એક ખેડૂતની વાર્તા: ચોખા અને ઘઉંના સ્ટ્રો વડે બનાવ્યુ ડિસ્પોઝેબલ વાસણ

34 વર્ષીય સુધીર રાજભર મુંબઈમાં મોટા થયા હતા. મુંબઈથી જ ડ્રોઈંગ અને પેઈન્ટિંગમાં સ્નાતકનો અભ્યાસ કર્યો. સુધીર મૂળ ઉત્તર પ્રદેશના જૌનપુર જિલ્લાનો છે, જો કે તે ત્યાં વધારે રોકાયો ન હતો, પરંતુ જ્યારે પણ તે જતો ત્યારે તેની જાતિના નામે ટોણા મારતો હતો. સુધીર કહે છે, “જ્યારે પણ હું મારા વતન જતો ત્યારે ત્યાંના લોકો મારા સરના નામના છેલ્લા શબ્દ એટલે કે ‘ભાર’ અને ‘ચમાર’ એકબીજાના બદલે વાપરીને મને ચીડવતા. સુધીર વધુમાં જણાવે છે કે મારી જાતિ મારી ઓળખ છે અને હું આ ઓળખને સન્માન સાથે જીવવા માંગુ છું. તે જ સમયે, હું મારા ઉત્પાદન દ્વારા ઘણા કારીગરોને આંતરરાષ્ટ્રીય ઓળખ આપવા માંગુ છું. હું ઈચ્છું છું કે લોકો મારી બ્રાન્ડથી ચમારનો ઈતિહાસ જાણે અને આશા છે કે એક દિવસ લોકો જાણશે.

સુધીર સમજાવે છે, “એવું કહેવાય છે કે કળા કોઈ જાતિ, અમીર કે ગરીબની નથી હોતી, પરંતુ મેં કલાના ક્ષેત્રમાં પણ ભેદભાવનો સામનો કર્યો છે. અભ્યાસ દરમિયાન બહુ સારા કપડાં અને શૂઝ નહોતા. ઘણી વખત એવું બન્યું કે મારા ડ્રેસને કારણે મને આર્ટ ગેલેરીમાં જવા દેવામાં ન આવે. જો કે આવા સંજોગો સામે હું ઝૂક્યો નથી અને આજે અહીં સુધી પહોંચ્યો છું. સુધીર કહે છે કે દેશના દરેક ખૂણે કલાકારો છે, જેઓ આખી દુનિયા પર રાજ કરી શકે છે, પરંતુ ભેદભાવમાં એકબીજાને વધારવાને બદલે અમે એકબીજાને દબાવી રહ્યા છીએ.

સુધીર કહે છે કે ચમાર જાતિ ચામડાના કામદારને દર્શાવે છે. જે આપણા સમાજમાં ખૂબ જ નિમ્ન વર્ગ ગણાય છે. લોકો આ સમાજના લોકોના હાથનું પાણી પીવા માંગતા નથી. તેમને ઘરની અંદર ન આવવા દો. આ રીતે તેઓ સમાજના અલગ અંગ તરીકે ગણવામાં આવ્યા. આજે એકવીસમી સદીમાં પણ લોકોની આ જ વિચારસરણી છે, પણ પ્રશ્ન એ છે કે જો ચમાર પોતાનું કામ ન કરે તો શું કરે. તેમનું કાર્ય એક કલા છે જે ખૂબ જ સુંદર છે. તેણે હંમેશા આ પ્રકારની કારીગરી કરી છે જે આજે તેની પાસેથી છીનવાઈ રહી છે. 

આ પણ વાંચો,બિઝનેસ આઈડિયા: 15 હજારના નાનો રોકાણથી શરૂ કરો વેપાર અને કમાવો મહિના લાખો

સુધીર વધુમાં જણાવે છે કે લોકો વિદેશ જાય છે. ત્યાંથી તેઓ મોટી બ્રાન્ડની થેલીઓ લાવે છે જે ખૂબ જ મોંઘી હોય છે અને તે પણ ચામડાની બનેલી હોય છે, પરંતુ ત્યાંના લોકો સાથે ભેદભાવ નથી કરતા તો પછી મારા સમાજના લોકો સાથે આવો વ્યવહાર કેમ?

ચમાર સ્ટૂડિયોની શરૂઆત 

સુધીર કહે છે કે ચમારના તમામ ઉત્પાદનો હાથથી બનેલા છે. તેનું વણાટ, કટિંગ અને સિલાઈ બધું હાથ વડે થાય છે. જેના કારણે તે દેખાવમાં સુંદર અને અલગ દેખાય છે. જો કે, તેમને બનાવવામાં થોડો વધુ સમય લાગે છે. કેટલીક બેગ એક દિવસમાં અને કેટલીક 10 દિવસમાં બનાવવામાં 10 દિવસ લાગે છે. સુધીર જણાવે છે કે 2015માં બીફ બૈનના સાથે દલિતો અને મુસ્લિમોંના કામ-ધધો બંદ થઈ ગયા. જેના પછી હું આ સ્ટાર્ટઅપ બનાવવાની તૈયારી શરૂ કરૂ દીધી.

આ પણ વાંચો, ખેતી વેપાર: આખા જીવન કમાશે લાખો રૂપિયા, બસ લગાવો આ પ્લાંટ

સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે તેમને બનાવનારા તમામ લોકો ચમાર સમુદાયના છે. જેમને બેગ કે બેલ્ટ બનાવવાનો સારો અનુભવ છે. હું ધારાવીની શેરીઓમાંથી આ લોકોને મારા સ્ટાર્ટઅપમાં કામ કરવા માટે લાવ્યો હતો અને આજે તેમની પ્રોડક્ટ્સ દેશ-વિદેશમાં વેચાઈ રહી છે અને આ રીતે CHAMMAR STUDIO ની શરૂઆત થઈ.

ચમાર હવેલી નામથી શરૂ કર્યુ નવુ પ્રોજેક્ટ 

સુધીર કહે છે કે તાજેતરમાં તેણે ચમાર હવેલી નામનો પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો છે. આ માટે મેં ગયા અઠવાડિયે રાજસ્થાનમાં 300 વર્ષ જૂની હવેલી ખરીદી છે. આ ખરીદતી વખતે હું જેને મળ્યો તે દરેકને મારી જાતિ વિશે પૂછ્યું. હું તેનું સમારકામ કરાવવા માંગુ છું અને એક એવી જગ્યા બનાવવા માંગુ છું જ્યાં દુનિયાભરના કલાકારો આવીને રહી શકે અને ચમાર કારીગરો સાથે કામ કરી શકે. આ પ્રોજેક્ટ ઘણા ચમાર યુવાનો માટે નવી તક હશે જ્યાં તેમના કામને પ્લેટફોર્મ મળશે. તેનાથી પ્રવાસન પણ વધશે.