શું છે બીજ પ્રાઇમિંગ? વૈજ્ઞાનિક થકી જાણો તેના મહત્વના વિશેમા

ખેડૂત મિત્રો શું તમે જાણો છો બીજ પ્રાઇમિંગ શું છે? બીજ પ્રાઇમિંગ એ વાવણી પૂર્વેની બીજની સારવાર પદ્ધતિ છે,અંકુરણની પ્રવૃત્તિઓમાં સુધારો કરવા માટે યુગથી ખેડૂતો દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી જૂની પ્રાયોગિક યુક્તિ છે. તાજેતરના વર્ષોમાં બિયારણના અંકુરણમાં સુધારો કરવાની અને રોપાની પ્રારંભિક વૃદ્ધિમાં સુધારો કરવાની ક્ષમતાને કારણે બીજ પ્રાઈમિંગ એ ધ્યાન ખેંચ્યું છે.

કાર્યક્ષમ તકનીક તરીકે ઉભરી આવી બીજ પ્રાઇમિંગ

પાકની કામગીરીને વેગ આપવા માટે બીજ પ્રાઇમિંગ એક ખૂબ જ કાર્યક્ષમ તકનીક તરીકે ઉભરી રહ્યું છે. છોડના સંરક્ષણમાં,પ્રાઇમિંગનો ઉપયોગ શારીરિક પ્રક્રિયા તરીકે થાય છે, જેના દ્વારા છોડ નિકટવર્તી અજૈવિક તણાવને વધુ ઝડપથી અથવા આક્રમક રીતે પ્રતિસાદ આપે છે. પ્રાઇમિંગનો હેતુ અંકુરણને ઝડપી બનાવવું , અંકુરણના પ્રારંભિક તબક્કાઓને સક્રિય કરવાનું છે, પ્રાઇમ બીજ સામાન્ય બીજ કરતાં ઝડપથી અંકુરિત થાય છે. આથી અંકુરણની એકરૂપતામાં સુધારો થાય છે. પ્રાઇમિંગ એ સુનિશ્ચિત કરવામાં મદદ કરે છે કે બધા બીજ એક જ સમયે અંકુરિત થાય, જે પાકના વધુ સમાન ઉદભવ તરફ દોરી જાય છે. વધારામાં પાણી અને તાપમાનના તણાવ સામેના પ્રતિરોધમાં સુધારો કરે છે અને બીજની સંગ્રહક્ષમતા અને ઉપજની ક્ષમતાને વધારે છે.

બીજને વાવેતર માટે તૈયાર કરે છે.

બીજ પ્રાઈમિંગ એ એક એવી તકનીક છે જે બીજને અંકુરણના પ્રારંભિક તબક્કાથી તેમને સંપૂર્ણ રીતે અંકુરિત થવા દીધા વિના વાવેતર માટે તૈયાર કરે છે. બીજને ચોક્કસ સમયગાળા માટે પાણીમાં ભીંજાવામાં આવે છે, જેનાથી તેઓ પાણીને શોષી શકે અને અંકુરણ માટે જરૂરી ચયાપચય પ્રક્રિયાઓને સક્રિય કરી શકે. ચોક્કસ સમયગાળા પછી ભેજ દૂર કરવો તે મહત્વનું છે. પ્રાઇમિંગનો સમયગાળો પ્રાઇમિંગ માધ્યમ પર અસર કરે છે, જુદા જુદા પાકના બીજ, ભૌતિક અને રાસાયણિક માધ્યમ, તાપમાન, પ્રકાશની હાજરી અથવા ગેરહાજરી, વાયુમિશ્રણ, જેવી લાક્ષણિકતાઓ અને બીજની સ્થિતિ પ્રાઇમિંગને અસર કરી શકે છે અને અંકુરણ દર અને સમય, રોપા પર પણ અસર નાખી શકે છે.

પ્રાઈમિંગના મહત્વના પ્રકારો:

1. હાઇડ્રો પ્રાઇમિંગ (પાણીનો ઉપયોગ બીજના જથ્થા કરતા બમણો)
2. હેલોપ્રાઇમિંગ (સોલ્ટ દ્રાવણ નો ઉપયોગ-NaCl નો ઉપયોગ)
3. ઓસ્મોપ્રાઇમિંગ (અન્તસ્ત્વચિય દ્રાવણનો ઉપયોગ - પીઇજી (PEG)
4. સેન્ડ મેટ્રિક પ્રાઇમિંગ - (ભેજવાળી રેતીનો ઉપયોગ). બીજ પ્રાઇમિંગ ચયાપચય મારફતે બીજ અને રોપાઓના જોશમાં વધારો કરે છે. નિયંત્રિત હાઇડ્રેશન દરમિયાન થતી જૈવરાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ, ત્યારબાદ ડિહાઇડ્રેશન (સૂકવણી) થાય છે.

કયા પરિસ્થિતિઓમાં ફાયદાકારક છે બીજની પ્રાઇમિંગ

બીજ પ્રાઇમિંગ ખાસ કરીને એ પરિસ્થિતિઓમાં ફાયદાકારક છે કે જ્યાં: અંકુરણની સ્થિતિ નબળી હોય,દુષ્કાળ અથવા ઠંડા તાપમાન જેવી બિનતરફેણકારી પરિસ્થિતિમાં પણ બીજને અંકુરિત કરવા માટે તેઓ ફાયદાકારક છે.

એકરૂપતા નિર્ણાયક છે: પાક માટે જ્યાં સમાન ઉદભવ મહત્વપૂર્ણ છે, હવામાન અથવા અન્ય પરિબળોને કારણે વાવેતરમાં વિલંબ થાય તો પણ પ્રાઇમિંગ  બીજનું વાવેતર કરી શકાય છે.

સૌજન્ય: 

નિશા હરેશકુમાર રામાણી

Sc.(Agri.) Seed Science and Technology

સંપર્ક:+91 88663 66995

મેલ આઈડી:nisharamani1026@gmail.com