મગ-ફસલમાં રોગનું યોગ્ય સંચાલન અને નિયંત્રણ કરવું

મગના પાક પર અલગ-અલગ તબક્કામાં અનેક રોગોનો હુમલો થાય છે, જો આ લોકોને યોગ્ય સમયે ઓળખી કાઢવામાં આવે અને તેનું નિયંત્રણ કરવામાં આવે તો ઉપજનો મોટો હિસ્સો નાશ પામતા બચાવી શકાય છે. મગના મુખ્ય રોગોના લક્ષણો અને તેના નિયંત્રણની પદ્ધતિઓનો પ્રકાર છે. -

પીટ ચિટેરી

આ એક વાયરલ રોગ છે જે દેશના મોટાભાગના રાજ્યો જેમ કે ઉત્તર પ્રદેશ, ઉત્તરાંચલ, મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, બિહાર, ઝારખંડ, હરિયાણા, પંજાબ, હિમાચલ પ્રદેશ, રાજસ્થાન, દિલ્હી, ઓરિસ્સા, આંધ્રપ્રદેશ અને તમિલનાડુમાં વ્યાપક છે. મગ અને અડદ પાકને નુકસાન કરે છે. આ રોગ સામાન્ય સ્થિતિમાં પાક વાવ્યા પછી લગભગ 2 થી 3 અઠવાડિયામાં દેખાવા લાગે છે. પીળા બ્લાઈટને કારણે ઉપજમાં થતી નુકશાની છોડમાં રોગના તબક્કા પર આધાર રાખે છે. રોગ પ્રત્યે સંવેદનશીલ પ્રજાતિઓની પસંદગીને કારણે આ રોગ પાકના પ્રારંભિક તબક્કામાંથી આવે છે, જેના કારણે ઉપજ પણ શૂન્ય થઈ શકે છે.

આ રોગ યલો ચિટેરી વાયરસથી થાય છે. આ વાયરસ જમીનના બીજ અને સંપર્ક દ્વારા સંચાલિત થતો નથી. સફેદ માખી દ્વારા પાકમાં યલો સ્પોટ રોગ ફેલાય છે. આ માખી ખૂબ નાની 0.5 થી 0.1 મીમી લાંબી હોય છે અને છોડનો રસ ચૂસી લે છે. તેનું શરીર આછું પીળું અને આંખોનો રંગ સફેદ છે. જ્યારે આ માખી તંદુરસ્ત છોડને ચૂસે છે, ત્યારે તે તંદુરસ્ત છોડમાં પણ વાયરસ ફેલાવે છે, આ પ્રક્રિયા આખા ખેતરમાં રોગ ફેલાવે છે.

પ્રારંભિક લક્ષણો

પાંદડા પર પીળા ફોલ્લીઓ તરીકે દેખાય છે, જે ઝડપથી એકસાથે ફેલાય છે અને પાંદડા પર મોટા ફોલ્લીઓ બનાવે છે. છેવટે, પાંદડા સંપૂર્ણપણે પીળા થઈ જાય છે. રોગગ્રસ્ત છોડ મોડેથી પરિપક્વ થાય છે અને આવા છોડમાં ફૂલો અને કળીઓ તંદુરસ્ત છોડ કરતાં ઘણી નાની દેખાય છે. પીળા ડાઘ રોગથી પીડિત છોડમાં, પાંદડા પર તેમજ શીંગો અને બીજ પર પીળા ફોલ્લીઓ રચાય છે. આ રોગ સફેદ માખી દ્વારા ફેલાય છે. આ માખી આખા વર્ષ દરમિયાન એક અથવા બીજી છોડની પ્રજાતિઓ પર જોવા મળે છે. આ વાયરસ એક સીઝનથી બીજી સીઝનમાં જીવે છે અને એક પાકમાંથી બીજા પાકમાં રોગ ફેલાવે છે. પાકમાં આ પક્ષીઓની સંખ્યા વધુ હોવાથી યલો સ્પોટ રોગની શક્યતાઓ પણ વધી જાય છે.

રોગનું સંચાલન - રોગ પ્રતિરોધક પ્રજાતિઓની પસંદગી આ રોગને નિયંત્રિત કરવાનો સૌથી સહેલો રસ્તો છે. આ રોગ સફેદ માખી દ્વારા ફેલાય છે, તેથી આ રોગ સફેદ માખીના નિયંત્રણ દ્વારા નિયંત્રિત કરી શકાય છે. ખેતરમાં રોગના લક્ષણો દેખાય કે તરત જ ઇમિડાક્લોપ્રિડ 0.1% 10 મિલી પ્રતિ 10 લિટર પાણી અથવા ડાયમેથોએટ 0.3% 30 મિલી પ્રતિ 10 લિટર પાણીમાં છંટકાવ કરો.આ જંતુનાશકોનો બીજો છંટકાવ 45 દિવસ પછી કરો. આમ કરવાથી આ રોગનો પ્રકોપ ઘટાડી શકાય છે. રોગગ્રસ્ત છોડનો ખૂબ જ શરૂઆતમાં નાશ કરો.

પર્ણ કર્લ

લીફ કર્લ રોગ મૂંગમાં આર્થિક રીતે મહત્વનો રોગ છે. આ રોગનો પ્રકોપ દક્ષિણ ભારતમાં વધુ છે, પરંતુ ઉત્તર ભારતમાં પણ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં આ રોગનો પ્રકોપ વધ્યો છે. આ રોગ પીનટ બડ નેક્રોસિસ વાયરસ અને ટોબેકો સ્ટ્રીક વાયરસથી થાય છે જે થ્રીપ્સ જંતુ દ્વારા ફેલાય છે.આ જંતુનું કદ ખૂબ નાનું છે અને તે છોડના ઉપરના ભાગમાં અથવા ફૂલના દાણામાં અથવા તેની અંદર રહે છે. આ રોગના લક્ષણો છોડ પર પ્રારંભિક તબક્કાથી અંતિમ તબક્કા સુધી કોઈપણ સમયે દેખાઈ શકે છે. આ રોગથી પ્રભાવિત છોડના યુવાન પાંદડાઓની ધાર પર, બાજુની નસો અને તેની શાખાઓની આસપાસ થોડો પીળો થાય છે. ચેપગ્રસ્ત પાંદડાઓની ટોચ નીચેની તરફ વળે છે અને તે બરડ બની જાય છે. જો આવા પાંદડાને આંગળીઓ દ્વારા થોડો આંચકો આપવામાં આવે છે, તો તે પેટીઓલ સાથે નીચે પડી જાય છે. ચેપગ્રસ્ત પાંદડાની નીચેની સપાટી પરની નસો ભૂરા રંગની વિગતો વિકસાવે છે, જે પેટીઓલ સુધી ફેલાય છે, પરિણામે ચેપગ્રસ્ત છોડનો વિકાસ અટકી જાય છે. આવા છોડ ખેતરમાં અન્ય છોડની સરખામણીમાં વામન દેખાય છે અને ખેતરમાં દૂરથી લઈ જઈ શકાય છે. જો છોડ પ્રારંભિક તબક્કે સંક્રમિત થાય છે, તો તેઓ એપીકલ પેશીઓના સડોને કારણે મૃત્યુ પામે છે. આ જ કારણ છે કે આ રોગથી વધુ નુકસાન થાય છે. લીફ કર્લની સાથે, છોડને પણ પીળા બ્લાઈટથી ચેપ લાગી શકે છે. જો પુખ્ત અવસ્થામાં છોડને ચેપ લાગ્યો હોય, તો સામાન્ય રીતે પેશીના સડોના લક્ષણો દેખાતા નથી, પરંતુ નસોના પીળા થવાના લક્ષણો વધુ સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકાય છે.

રોગનું સંચાલન - આ રોગના નિયંત્રણ માટે, 5 ગ્રામ/કિલો બિયારણના દરે જંતુનાશક ઇમિડાક્લોપ્રિડ સાથે બીજની સારવાર કરવી અને વાવણીના 15 દિવસ પછી આ જંતુનાશક (0.5 મિલી પ્રતિ લિટર પાણી) સાથે છંટકાવ કરવો.

પાંદડાની કરચલીઓ

તે મૂંગનો એક મહત્વપૂર્ણ વાયરલ રોગ છે. આ વાયરસથી ચેપગ્રસ્ત છોડ ન્યૂનતમ શીંગો ઉત્પન્ન કરે છે. આ રોગ મૂંગમાં થાય છે. લીફ કર્લ રોગ વાયરસથી થાય છે. જેનું પ્રસારણ મુખ્યત્વે રોગગ્રસ્ત છોડના બીજ દ્વારા થાય છે. કેટલાક વિસ્તારોમાં, આ રોગ એફિડ્સ અને વ્હાઇટફ્લાય જેવા જંતુઓ દ્વારા ફેલાય છે. સામાન્ય રીતે વાવણીના 4 અઠવાડિયા પછી બીજુ પાન સામાન્ય કરતા મોટું હોય તે આ રોગનું લક્ષણ છે. પાછળથી, આ પાંદડાઓની કરચલીઓ અથવા વળાંક અને સામાન્ય કરતાં વધુ પાંદડાઓનો વિકાસ આ રોગના લાક્ષણિક લક્ષણો છે. આવા પાંદડા સામાન્ય રીતે પાંદડા કરતાં વધુ જાડા અને સ્પર્શ માટે વધુ ખરબચડા હોય છે. આ લક્ષણ દ્વારા રોગગ્રસ્ત છોડને ખેતરમાં દૂરથી ઓળખી શકાય છે. જ્યારે રોગગ્રસ્ત છોડમાં ફૂલની કળીઓ નાની રહે છે અને તેના બાહ્ય ભાગો સામાન્ય કરતાં વધુ જાડા અને વધુ લીલા થઈ જાય છે. મોટા ભાગના પુષ્પો પેનિકલ જેવા દેખાય છે અને મોટાભાગની ફૂલ કળીઓ પરિપક્વતા પહેલા ખરી પડે છે. કેટલીકવાર તમામ ફૂલોની કળીઓ પડી જાય છે.