સ્વ-સહાય જૂથો (SHGs) અને બિન-સરકારી સંસ્થાઓ (NGO) ભારતની વિકાસ પ્રક્રિયામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. જો આપણે સેલ્ફ હેલ્પ ગ્રુપ વિશે વાત કરીએ, તો તે એક અનૌપચારિક જૂથ છે, જેમાં લોકો તેમની સમસ્યાઓ હલ કરવા માટે સાથે મળીને કામ કરે છે. સ્વસહાય જૂથોની એક મહત્વપૂર્ણ વિશેષતા એ પરસ્પર સમર્થનનો વિચાર છે, જેમાં લોકો એકબીજાને મદદ કરે છે. આ સિવાય સ્વ-સહાય જૂથો પરિસ્થિતિ અને જરૂરિયાતને આધારે ઘણાં વિવિધ હેતુઓ પૂરા કરે છે.
સૌથી મહત્વની બાબત એ છે કે તેને કોઈપણ સોસાયટી એક્ટ, સ્ટેટ કોઓપરેટિવ એક્ટ અથવા પાર્ટનરશિપ ફર્મ હેઠળ રજિસ્ટ્રેશનની જરૂર નથી. સેલ્ફ હેલ્પ ગ્રુપ (SHG) સ્કીમ શું છે?અહીં તમને SHG ઓનલાઈન રજીસ્ટ્રેશન અને તેના નિયમો વિશે વિગતવાર માહિતી આપવામાં આવી રહી છે.
સરળ ભાષામાં કહીએ તો સેલ્ફ હેલ્પ ગ્રુપ (SHG) એ ગરીબ અને લાચાર લોકોનો નાનો સમૂહ છે. આ પ્રકારના જૂથના સભ્યોમાં સમાન સમસ્યાઓ ધરાવતા લોકોનો સમાવેશ થાય છે, જેઓ એકબીજાને મદદ કરે છે એટલે કે સમસ્યાઓ ઉકેલે છે. એસએચજી તેમના સભ્યોમાં નાની બચતને પ્રોત્સાહન આપે છે અને આ બચત એસએચજીના નામે સામાન્ય ફંડમાં બેંકમાં જમા કરવામાં આવે છે. જ્યારે કોઈ સભ્યને પૈસાની જરૂર હોય ત્યારે જૂથ સભ્યોને તેમના સામાન્ય ભંડોળમાંથી નાની લોનના રૂપમાં ભંડોળ પૂરું પાડે છે. સામાન્ય રીતે આ જૂથોમાં સભ્યોની સંખ્યા 10 થી 20 સુધીની હોય છે.
બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, સ્વ-સહાય જૂથ એ સમાન સામાજિક-આર્થિક પૃષ્ઠભૂમિના લોકોના સ્વ-સંચાલિત, પીઅર-નિયંત્રિત, અનૌપચારિક જૂથનો સંદર્ભ આપે છે, જેઓ સામૂહિક રીતે સામાન્ય ઉદ્દેશ્યોને પૂર્ણ કરવાની અભિલાષા ધરાવે છે. એટલે કે, અહીં ગરીબ લોકો તેમની કમાણીમાંથી બચત કરવા સ્વેચ્છાએ એકઠા થાય છે અને સામાન્ય ફંડમાં યોગદાન આપવા માટે સંમત થાય છે.
આપણે બધા સારી રીતે જાણીએ છીએ કે કોરોનાના સમયગાળા દરમિયાન એક તરફ લાખો અને કરોડો લોકો બેરોજગાર થઈ ગયા. સ્થિતિ એટલી વિકટ બની ગઈ હતી કે લોકો પાસે ખાવા માટે કંઈ જ નહોતું. લોકોની સામે એવી સ્થિતિ પણ ઊભી થઈ હતી કે તેમની પાસે પોતાની સારવાર કરાવવા માટે પણ પૈસા નહોતા. આવા વિકટ સંજોગોમાં સ્વ-સહાય જૂથોએ પ્રશંસનીય કાર્ય કર્યું છે.
એક તરફ મોટી સંખ્યામાં લોકોની હિજરત હતી અને બીજી તરફ આ જૂથોએ માસ્ક, સેનિટાઈઝરના વિતરણની સાથે આવા ઘણા કામોમાં ભાગ લીધો જે કોરોનાના સમયગાળા દરમિયાન અસરકારક સાબિત થયા. આ પ્રશંસનીય કાર્ય માટે વિશ્વના ઘણા દેશો દ્વારા ભારતના સ્વ-સહાય જૂથોની પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી.
સ્વસહાય જૂથની જરૂરિયાત
મધ્યમ વર્ગ અને ગરીબી રેખા નીચે જીવતા લોકોને આત્મનિર્ભર બનાવવામાં સ્વ-સહાય જૂથોનો મહત્વનો ફાળો છે. SHG તેમને તેમની આવક વધારવા, તેમના જીવનધોરણ અને સમાજમાં સ્થિતિ સુધારવા માટે સક્ષમ બનાવે છે. તે સમાજના આ વર્ગને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવવા માટે ઉત્પ્રેરક તરીકે કામ કરે છે.
ભારત સરકાર અને વિવિધ રાજ્ય સરકારો ગ્રામીણ ઉત્થાન માટે વિવિધ કાર્યક્રમો ચલાવી રહી છે. આમ છતાં દેશમાં હજુ પણ ગરીબી અને બેરોજગારી યથાવત છે અને આ સમસ્યા વધુ ને વધુ વકરી રહી છે. ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાને લગતા ઉપલબ્ધ તાજેતરના ડેટા દર્શાવે છે કે દેશની કુલ વસ્તીના લગભગ 26% ગરીબી છે.
સ્વસહાય જૂથના સભ્ય કેવી રીતે બનવું
તમે કોરોના કાળ દરમિયાન સેલ્ફ હેલ્પ ગ્રુપ એટલે કે HSG નું નામ સાંભળ્યું જ હશે. વાસ્તવમાં આ પ્રકારના જૂથો શહેરી અને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં રચાય છે. જૂથના સભ્ય બનવા માટે, તમે કોઈ એવી વ્યક્તિનો સંપર્ક કરી શકો છો જે આ પ્રકારના જૂથ સાથે પહેલેથી જ સંકળાયેલા હોય. તેમની પાસેથી જૂથ સંબંધિત સંપૂર્ણ માહિતી મેળવ્યા પછી, સ્વ-સહાય જૂથમાં તમારું નવું નોંધણી કરાવ્યા પછી તમે તેમના જૂથના સભ્ય બની શકો છો.
તમારી માહિતી માટે, અમે તમને જણાવી દઈએ કે સ્વ-સહાય જૂથોમાં સામેલ લોકોને 'એનિમેટર' અથવા 'ફેસિલિટેટર' કહેવામાં આવે છે. એનિમેટર મુખ્યત્વે ગરીબ અને જરૂરિયાતમંદ લોકોને જૂથના લાભો વિશે માહિતી પ્રદાન કરે છે. વધુમાં એનિમેટર લીડર અને ગ્રુપના સભ્યોને માર્ગદર્શન આપે છે અને પ્રોત્સાહિત કરે છે.
એસએચજી નોંધણી માટે જરૂરી દસ્તાવેજો
- આધાર કાર્ડ
- ઓળખપત્ર
- આવકનો પુરાવો
- રેશન કાર્ડ
- મોબાઇલ નંબર
- બેંક પાસબુક
- પાસપોર્ટ સાઇઝનો ફોટો
એસએચજીમાં ઑનલાઇન કેવી રીતે નોંધણી કરવી
સેલ્ફ હેલ્પ ગ્રૂપમાં ઓનલાઈન રજીસ્ટ્રેશન માટે, તમારે પહેલા સત્તાવાર પોર્ટલ kviconline.gov.in પર જવું પડશે અથવા તમે આ સીધી લિંક દ્વારા નોંધણી કરાવી શકો છો.
આ પણ વાંચો: ડેરી ફાર્મ માટે લોન કેવી રીતે મેળવવી?
Share your comments