આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) શું છે?

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો અર્થ છે - કૃત્રિમ (કૃત્રિમ) રીતે વિકસિત બૌદ્ધિક ક્ષમતા.

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ -

આજનો યુગ મશીનોનો યુગ છે. આજના સમયમાં બુદ્ધિમત્તા તરીકે મશીનો અને સોફ્ટવેરનો વિકાસ થયો છે, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ એટલે કે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ માનવ બુદ્ધિનું કેન્દ્રબિંદુ બની રહ્યું છે. આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ એ કોમ્પ્યુટર વિજ્ઞાનની અદભૂત અને શક્તિશાળી શોધ છે, જેના કારણે માનવ સભ્યતા વધુ વિકસિત થઈ છે. માનવ બુદ્ધિ, વિચારો અને લાગણીઓ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ની અંદર સિમ્યુલેટેડ છે. આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સની મદદથી કોમ્પ્યુટર સિસ્ટમ પહેલા કરતા વધુ વિકસિત થઈ ગઈ છે. તેને ટૂંકમાં AI પણ કહેવામાં આવે છે.

આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ વિજ્ઞાનની એક એવી શાખા છે, જેની મદદથી એવા મશીનો તૈયાર કરવામાં આવે છે, જે મનુષ્યની જેમ વિચારીને નાની-મોટી સમસ્યાઓનું નિરાકરણ લાવે છે. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ માં, માણસો દ્વારા સૂચવવામાં આવેલા ઉકેલો મશીનની મેમરીમાં સંગ્રહિત થાય છે. માણસનું જ્ઞાન, અનુભવો અને વિચારો એ કોમ્પ્યુટરની પોતાની ભાષામાં એટલે કે મશીનની ભાષામાં અલ્ગોરિધમના રૂપમાં સંગ્રહિત થાય છે, જેનો ઉપયોગ જરૂરિયાત મુજબ પણ થાય છે. આજના સમયમાં આપણે મશીનો પર નિર્ભર છીએ, આપણે આપણા રોજિંદા જીવનમાં પ્રત્યક્ષ અને આડકતરી રીતે કોમ્પ્યુટર ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છીએ. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ સમય, પૈસા અને શ્રમ વગેરે જેવા તમામ પ્રકારના ક્ષેત્રોમાં પરસ્પર બદલી કરવામાં આવે છે. જેના કારણે આજના સમયમાં આ મશીનોની ઉપયોગિતા વધુ ને વધુ વધી રહી છે. 

આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ ની વ્યાખ્યા

જો સાદા શબ્દોમાં કહીએ તો આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ શું છે તો આપણે કહી શકીએ કે કોમ્પ્યુટરની મદદથી મશીનમાં માનવ જ્ઞાન, વિચારો, લાગણીઓ લોડ કરવી અને માત્ર કોમ્પ્યુટરની મદદથી તે ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરવો એ આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ છે. તમને જાણકારી માટે જણાવી દઈએ કે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ એ કોઈ કુદરતી જ્ઞાનનો ભંડાર કે બુદ્ધિ નથી, પરંતુ તે માનવ સંવેદનાઓ, જ્ઞાન, અનુભવો, વિચારો, લાગણીઓ અને બુદ્ધિનો ઉપયોગ છે, તેથી તેને કોમ્પ્યુટેશનલ ઈન્ટેલિજન્સ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ કેવી રીતે શરૂ થયું?

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ 1950ના દાયકામાં જ શરૂ થયું હતું, પરંતુ તેને 1970ના દાયકામાં ઓળખ મળી. જાપાને પહેલ કરી અને 1981માં ફિફ્થ જનરેશન નામની યોજના શરૂ કરી. તેમાં સુપર કોમ્પ્યુટરના વિકાસ માટે 10-વર્ષના કાર્યક્રમની રૂપરેખા આપવામાં આવી હતી. બાદમાં બ્રિટને આ માટે 'એલવી' નામનો પ્રોજેક્ટ બનાવ્યો. યુરોપિયન યુનિયનના દેશોએ પણ 'એસ્પ્રિટ' નામનો કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો. 1983માં, કેટલીક ખાનગી સંસ્થાઓએ મળીને એક કન્સોર્ટિયમ 'માઈક્રો-ઈલેક્ટ્રોનિક્સ એન્ડ કોમ્પ્યુટર ટેક્નોલોજી'ની સ્થાપના કરી હતી, જે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ માટે લાગુ પડતી અદ્યતન તકનીકો જેમ કે વેરી લાર્જ સ્કેલ ઈન્ટિગ્રેટેડ સર્કિટ વિકસાવી હતી.

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે નીચેના ઉપકરણોમાં થાય છે

• મોટાભાગે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સનો ઉપયોગ રોબોટ બનાવવા માટે થાય છે.
• આજની ડિજિટલ અને લક્ઝરી કાર, મેટ્રો ટ્રેન, બુલેટ ટ્રેન અને એરોપ્લેનમાં પણ તેનો ઉપયોગ થાય છે.
• સુપર કોમ્પ્યુટર અને પર્સનલ કોમ્પ્યુટરમાં આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સનો ઉપયોગ થાય છે.
• તેનો ઉપયોગ વિડીયો ગેમ્સ અને કોમ્પ્યુટર ગેમ્સ જેવી વિવિધ પ્રકારની રમતોમાં થાય છે.
• તેનો ઉપયોગ આધુનિક ઉપકરણો જેવા કે માઇક્રોવેવ, ઓવન, આરોગ્ય સંભાળ અને શરીરની સંભાળ અને એર કંડિશનર વગેરેમાં પણ થાય છે.

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનાં પ્રકારો નીચે વર્ણવેલ છે.·        

• સંપૂર્ણપણે પ્રતિક્રિયાશીલ·        
• મર્યાદિત મેમરી·        
• મગજ સિદ્ધાંત·        
• સ્વ-સભાન 

તાજેતરમાં ઘણી કંપનીઓએ મશીન લર્નિંગ પર ઘણું રોકાણ કર્યું છે. જેના કારણે અમારા માટે ઘણી આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સના પ્રોડક્ટ્સ અને એપ્સ ઉપલબ્ધ છે. તો ચાલો, આજે અમે તમને આવા જ કેટલાક આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સના ઉદાહરણો આપીએ, જેથી તમે સારી રીતે સમજી શકશો કે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ કોને કહેવાય?

1. Siri: તમે Siri વિશે સાંભળ્યું જ હશે, તે Apple દ્વારા રજૂ કરાયેલ સૌથી લોકપ્રિય વર્ચ્યુઅલ સહાયક છે. જોકે તે માત્ર iPhone અને iPadમાં જ ઉપલબ્ધ છે. આ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે

2. Tesla: માત્ર સ્માર્ટફોન જ નહીં પરંતુ ઓટોમોબાઈલ પણ આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. જો તમે કાર ગીક છો, તો તમારે ટેસ્લા વિશે જાણવું જ જોઇએ. તે અત્યાર સુધી ઉપલબ્ધ શ્રેષ્ઠ ઓટોમોબાઈલ પૈકી એક છે. ટેસ્લા કારમાં માત્ર સ્વ-ડ્રાઇવિંગ જ નહીં પરંતુ ઉત્પાદક ક્ષમતાઓ અને સંપૂર્ણ તકનીકી નવીનતા પણ છે. ખબર નહીં આવી કેટલી વધુ સેલ્ફ ડ્રાઇવિંગ કાર બનાવવામાં આવી રહી છે, જે આવનારા સમયમાં વધુ સ્માર્ટ બની જશે.

3.  Google Map: ગૂગલ મેપ્સમાં આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ ટેક્નોલોજીનો સારો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. કોઈપણ જગ્યાએ જવાનો રસ્તો બતાવવા માટે, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ મેપિંગ સાથેની વિશાળ ટેક્નોલોજી રસ્તાઓની માહિતીને સ્કેન કરે છે અને અલ્ગોરિધમનો ઉપયોગ કરીને સાચો માર્ગ જણાવે છે 

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો ખ્યાલ - આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો ખ્યાલ નીચે મુજબ છે

1.      જ્ઞાનાત્મક વિજ્ઞાન - આ પ્રકારના વિજ્ઞાનમાં, મગજ અને તેની પ્રક્રિયાઓનો આંતરશાખાકીય અભ્યાસ છે. જ્ઞાનાત્મક એ કોઈ પણ માનસિક કામગીરી અથવા રચનાનો ઉલ્લેખ કરે છે જેનો ચોક્કસ અભ્યાસ કરવો અશક્ય છે. જ્ઞાનાત્મક વિજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર ખૂબ વ્યાપક છે.

2. અભિગમો - જ્ઞાનાત્મક વિજ્ઞાનના અભ્યાસને સાંકેતિક જોડાણવાદી ગતિશીલ પ્રણાલીઓ અથવા ટેમ્પોરલ તરીકે વર્ગીકૃત કરી શકાય છે.·       

• સિમ્બોલિક - તેનું વર્ણન સિમ્બોલનો ઉપયોગ કરીને ગણતરીના સિદ્ધાંત અને માનસિક મોડલ કાર સિસ્ટમ દ્વારા શક્ય છે, જેનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ડિજિટલ કમ્પ્યુટર છે.·        
• કનેક્શનિસ્ટ - તેનું બીજું નામ સબ સિમ્બોલિક છે, અમે તેનો અભ્યાસ ત્યારે જ કરી શકીએ જ્યારે અકુદરતી તટસ્થ નેટવર્ક્સ પર શારીરિક માનસિક લાક્ષણિકતાઓનો ઉપયોગ શક્ય હોય.·          
• ડાયનેમિક સિસ્ટમ - તે ગતિશીલ સિસ્ટમ દ્વારા વર્ણવવામાં આવે છે અને તેમાંના તમામ તત્વો એકબીજા સાથે સંબંધિત છે.

3. ક્રમ અથવા વિશ્લેષણનું સ્તર - જ્ઞાનાત્મક વિજ્ઞાનના પ્રતીકાત્મક અભિગમમાં ઉપયોગમાં લેવાતા મુખ્ય સિદ્ધાંતો છે -·        

• વિશ્લેષણની વિવિધ પદ્ધતિઓ છે જેના દ્વારા મન અને મનનો અભ્યાસ શક્ય છે.         
• અમૂર્તતાના બહુવિધ સ્તરોના માનસિક શિક્ષણમાંથી આને વધુ સારી રીતે સમજી શકાય છે

એક સામાન્ય વસ્તુ જેનો ઉપયોગ સમજાવવા માટે થાય છે (LOA) એ કમ્પ્યુટર અને મનની સરખામણી છે, તેનું એક સ્તર કમ્પ્યુટર હાર્ડવેર છે અને વ્યવહારુ સ્તર એ કમ્પ્યુટર સોફ્ટવેર છે અને કાર્યાત્મક સ્તર એ હાર્ડવેર અને સોફ્ટવેર વચ્ચે હાજર ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ છે.

4. શિસ્તબદ્ધ પ્રકૃતિ - જ્ઞાનાત્મક વિજ્ઞાન એ એક શિસ્તબદ્ધ ક્ષેત્ર છે જેમાં મનોવિજ્ઞાન, ન્યુરોસાયન્સ, ફિલસૂફી, કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન જેવા વિવિધ ક્ષેત્રોનો સમાવેશ થાય છે. આ વિજ્ઞાન વિશ્વને બાહ્ય રીતે જુએ છે. જ્ઞાનાત્મક વિજ્ઞાન અને અન્ય વિજ્ઞાન વચ્ચે હજુ પણ ઘણો તફાવત છે.

5. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો સમયરેખા - આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનું ક્ષેત્ર 1950 માં શરૂ થયું હતું અને ત્યારથી તેમાં ઘણી સફળતાઓ પ્રાપ્ત થઈ છે.

6. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ મિકેનિઝમ્સ - કૃત્રિમ સિસ્ટમ્સ સ્વચાલિત હસ્તક્ષેપ એન્જિનના પરિણામે બનાવવામાં આવે છે જે શરતો અને પરિબળો પર આધારિત છે.

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ એપ્લિકેશન્સ - AI ની એપ્લિકેશનો નીચે મુજબ છે -       

• દાખલાઓ ઓળખવામાં.·        
• તેનો ઉપયોગ કમ્પ્યુટર વિઝન વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટી ઇમેજ પ્રોસેસિંગમાં થાય છે.·        
• કૃત્રિમ બુદ્ધિ અથવા નિદાન·        
• ગેમ AI અને કમ્પ્યુટર ગેમ બોટ.·        
• ઓપ્ટિકલ કેરેક્ટર રેકગ્નિશન·        
• હસ્તાક્ષર ઓળખ·        
• ચહેરા અથવા મુખ્યની ઓળખ. 

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સના ફાયદા (કૃત્રિમ બુદ્ધિના ફાયદા)

1. માણસોને આપવામાં આવેલ કામ મશીનો દ્વારા ઝડપથી પૂર્ણ કરી શકાય છે.

2. આમાં ભૂલો અને ખામીઓ ઓછી છે.

3. તેની મદદથી જટિલ સોફ્ટવેર સરળતાથી સમજી શકાય તેવું બનાવી શકાય છે.

4. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ સંસાધન અને સમયનો દુરુપયોગ કરતી નથી, પરંતુ ઓછા સમયમાં લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. 

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સના ગેર ફાયદા

1. મનુષ્યની ગુણવત્તાને અવગણવામાં આવે છે.

2. આ નવી પેઢી માટે ખતરો બની શકે છે, તે નવી પેઢીને સંપૂર્ણ રીતે ભ્રષ્ટ પણ કરી શકે છે.

3. આમાં માહિતીનું કોઈ ફિલ્ટરિંગ નથી. 

ભારતમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનું ભવિષ્ય શું છે?

ઈન્ટરનેશનલ ડેટા કોર્પોરેશન (IDC) અનુસાર, ભારતમાં AI માર્કેટ 2020માં $3.1 બિલિયનથી વધીને 2025 સુધીમાં $7.8 બિલિયન સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે.

આ પણ વાંચો:2035 માં સમાપ્ત થશે લીપ સેકન્ડ પ્રણાલી: 50 વર્ષ પહેલા શરૂ થઈ હતી પૃથ્વીના સમયને એક સેકન્ડ આગળ વધારવાની આ સિસ્ટમ

Rizwan R Shaikh (FTJ)

Plot No. 484/2,
Sector. 12 B,
Gandhinagar, Gujarat.
Pin : 382006

MOB:9510420202