મધ્ય ભારતમાં ટેરો કેટરપિલરનો પ્રકોપ, શું છે ઉપાય તે જાણો

ટેરો કેટરપિલર (સ્પોડોપ્ટેરા લિટિયોરા), એશિયા અને ઓશનિયામાં ઘણા પાકની જીવાત છે. આ પ્રજાતિ સામાન્ય રીતે કુદરતી દુશ્મનો દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે - જૈવિક નિયંત્રણ. છેલ્લા બે વર્ષમાં ભારતના અનેક રાજ્યોમાં તેનો ઉપદ્રવ જોવા મળે છે.

પાકની જીવાત તરીકે તારો કેટરપિલર

સ્પોડોપ્ટેરા લિટુરા એ એશિયા અને ઓશનિયામાં જોવા મળતા વિશાળ યજમાન શ્રેણી સાથેનું શલભ છે. તે સામાન્ય રીતે તમાકુ કેટરપિલર અથવા કટવોર્મ, ઉષ્ણકટિબંધીય અથવા ટેરો આર્મીવોર્મ અથવા ટેરો કેટરપિલર સહિતના ઘણા નામોથી ઓળખાય છે. જંતુના ઈંડાનો સમૂહ ક્રીમ-બ્રાઉન રંગનો હોય છે અને પાંદડા પર ઝુમખામાં મૂકેલો હોય છે. જ્યારે કેટરપિલર પીળા-લીલા ડોર્સલ પટ્ટાઓ અને સફેદ બાજુના પટ્ટાઓ સાથે હળવા કથ્થઈ રંગની હોય છે. જંતુનો રંગ ઘેરો છે, આગળની પાંખો પર સફેદ લહેરાતા નિશાનો છે.

ટેરો કેટરપિલર ઘણીવાર સ્પોડોપ્ટેરા લિટોરાલિસ (કપાસના પાંદડાના કીડા) માટે ભૂલથી થાય છે. તેઓ ઘણી સમાનતાઓ વહેંચે છે પરંતુ 1960 ના દાયકામાં તેમને અલગ પ્રજાતિ તરીકે ઓળખવામાં આવી હતી. કપાસના પાંદડાના કીડા યુરોપ, મધ્ય પૂર્વ અને આફ્રિકામાં જોવા મળે છે. જ્યારે ટેરો કેટરપિલર સમગ્ર એશિયા અને ઓશનિયામાં જોવા મળે છે. તે બાંગ્લાદેશ, ભારત, જાપાન, લાઓસ, મલેશિયા અને તાઈવાનમાં વ્યાપક છે અને સ્થાનિક કેસો ઓસ્ટ્રેલિયા, ચીન, ન્યુઝીલેન્ડ અને રશિયામાં જોવા મળે છે.

ટેરો કેટરપિલર એ કોબી, કોબીજ, ચવાળ, વટાણા, બટાકા અને ટામેટાંની મહત્વની જીવાત છે. જો કે, તે કોફી, કપાસ, મકાઈ અને ચોખા તેમજ ટેરો અને તમાકુ સહિત અન્ય પાકની કેટલીક જાતોને પણ અસર કરે છે.

ભારતમાં ઘઉંના પાકમાં ટેરો કેટરપિલરનો પ્રકોપ

છેલ્લાં બે વર્ષ દરમિયાન, ભારતના મોટા કેન્દ્રીય રાજ્ય મધ્ય પ્રદેશમાં ઘઉંનો પાક ટેરો કેટરપિલરના ઉપદ્રવનો ભોગ બન્યો છે. જો કે, છેલ્લા સાત વર્ષથી આ સમસ્યા વધી રહી છે.

ઘઉં સખત પાક હોવા છતાં, ટેરો કેટરપિલરની ખૂબ મોટી સંખ્યા જીવલેણ બની શકે છે. પોલીફેગસ જીવાત પર્ણસમૂહનું કારણ બને છે, જે પાકની વૃદ્ધિને અટકાવે છે. કેટરપિલર ફળને પણ નુકસાન પહોંચાડે છે, જે તેને વેચાણ અને વપરાશ માટે અયોગ્ય બનાવે છે. વધુમાં, ઘઉંની કેટલીક જાતો અન્ય કરતા વધુ અસરગ્રસ્ત છે. સેન્ટ્રલ ઈન્ટીગ્રેટેડ પેસ્ટ મેનેજમેન્ટ સેન્ટર્સ (સીઆઈપીએમસી)ના વૈજ્ઞાનિકોએ શોધી કાઢ્યું છે કે ટેરો કેટરપિલર ઉચ્ચ ઉપજ આપતી દુરમ ઘઉંની વિવિધતા (HI 8759) 'પુસા તેજસ' હાઇબ્રિડ લોક-1 જાત કરતાં વધુ ઉપદ્રવ કરે છે.

CIPMC અનુસાર ઓક્ટોબરમાં વાવેલા ઘઉંને ખાસ અસર થઈ છે. જ્યારે આ સમયે વાવણી કરવામાં આવે છે, ત્યારે ઘઉંનું જીવન ચક્ર શલભ સાથે એકરુપ થાય છે. સ્પોડોપ્ટેરા લિટિયોરા પુખ્ત લાર્વા (ઇયળો) તરીકે સૌથી વધુ નુકસાન કરે છે, પરંતુ પ્યુપેશન પછી પાકને નુકસાન કરવાનું બંધ કરે છે. જાન્યુઆરી 2023 સુધીમાં, મધ્યપ્રદેશમાં કેટરપિલર પ્યુપા સ્ટેજ પર જતા નોંધાયા હતા. જો કે, આ પ્રજાતિ રાજ્યમાં વારંવાર થતી સમસ્યા બની રહી છે.

ટેરોટ કેટરપિલરનું સંચાલન

મધ્યપ્રદેશના ખેડૂતો આ રોગચાળા સામે લડવા માટે સામાન્ય રીતે લેપિડોપ્ટેરન જંતુઓ માટે ઉપયોગમાં લેવાતા જંતુનાશકોનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે. CIPMC અને ICAR-ભારતીય કૃષિ સંશોધન સંસ્થા બંને ભારે ઉપદ્રવ માટે ક્વિનાલફોસ 25 EC 800 ml/ha અથવા emamectin benzoate 12.5 g AI/ha પર વાપરવાની ભલામણ કરે છે. ICAR એ પણ ભલામણ કરી છે કે જ્યારે પાકનું નુકસાન 5-7% કરતા વધારે હોય ત્યારે જ જંતુનાશકોનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.

આ ચોક્કસ જંતુનો સામનો કરવા માટે ઘણી બિન-રાસાયણિક વ્યવસ્થાપન તકનીકો પણ છે. હાથ અથવા પાન વડે ઈંડા અને લાર્વાને ખંખેરી નાખવું અથવા આખા પાનને દૂર કરીને તેનો નાશ કરવો ખૂબ જ સફળ થઈ શકે છે. ફેરોમોન ટ્રેપ વડે મેન્યુઅલ દૂર કરવું ખાસ કરીને ઉપયોગી થઈ શકે છે.

રાસાયણિક જંતુનાશકોનો બીજો વિકલ્પ ચાઇનાબેરી, ભારતીય પ્રાઇવેટ, મલબાર અખરોટ અથવા લીમડો (200 ગ્રામ પ્રતિ લિટર પાણી) ના જલીય અર્કનો છંટકાવ છે.

આ પણ વાંચો:આ વર્ષે ઘઉંના ઉત્પાદન પર ગરમીની અસર નહીં પડે, કેન્દ્ર સરકારે આપી મોટી રાહત