આધુનિક ખેતી: ડ્રોન ટેકનોલોજી ખેતી માટે કેટલી છે ફાયદાકારક, જાણો નિષ્ણાતોની રાય

હાલમાં ખેડૂતોએ માનવ સંચાલિત પંપ, ટ્રેક્ટર સ્પ્રેયર અથવા મશીન સંચાલિત પંપ દ્વારા ખેતરમાં દવાનો છંટકાવ કરી રહ્યા છે. નવી ટેક્નોલોજી આવી રહી છે જેના દ્વારા જીવાતો અને રોગોનો અંદાજ લગાવી શકાય છે, દવાનો છંટકાવ કરી શકાય છે અને પાકને થતા નુકસાનને ઓછું કરી શકાય છે. આ વિકસતી ટેક્નોલોજીને“ ડ્રોન ટેક્નોલોજી” કહેવામાં આવે છે. ડ્રોન એ માનવરહિત વિમાનનો જ એક પ્રકાર છે, જેને કૃષિમાં વપરાતા એગ્રીકલ્ચરલ ડ્રોન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.આવા ડ્રોનમાં ફિક્સ કેમેરા, વિડિયો રેકોર્ડર, હાઇપર-સ્પેક્ટ્રલ કેમેરા, સ્પ્રેયર, સેન્સર વગેરેનો સમાવેશ હોય છે. ડ્રોન દ્વારા ક્લિક કરવામાં આવેલ ફોટા અથવા છબીઓનું વિશેષ રીતે તૈયાર કરાયેલ સોફ્ટવેર દ્વારા વિશ્લેષણ કરવામાં આવે છે અને તેની તીવ્રતા સહિત જંતુઓ અને રોગો વિશેની માહિતી મેળવવામાં આવે છે. ડ્રોન ટેક્નોલોજીની મદદથી જીવાતો અને રોગોની પ્રારંભિક આગાહી કરી શકાય છે. ડ્રોન દ્વારા જંતુનાશકનો છંટકાવ સરળ અને સુરક્ષિત છે, જે ઊંચા પાકોમાં પણ શક્ય છે. આ ટેક્નોલોજીથી ખર્ચ, શ્રમ અને પાણીનું બચાવ થાય છે અને અસમાન જમીન પર પણ તેઓ અસરકારક છે. ડ્રોન વધુ વિસ્તારમાં ઓછા સમયમાં છંટકાવ કરી શકે છે. હાલ ટેક્નોલોજી ખર્ચાળ છે, પણ ભવિષ્યમાં વધુ સુલભ બનશે.તાજેતરના વર્ષોમાં, ડ્રોન ટેક્નોલોજી ભારતીય કૃષિમાં ક્રાંતિકારી બદવાલ તરીકે ઉભરી આવી છે, જે ખેડૂતોને ઘણા વર્ષોથી ચાલતા પડકારોને દૂર કરવા માટે નવીનતમ ઉકેલો પ્રદાન કરે છે.

કૃષિમાં ડ્રોન ટેકનોલોજીની ઝાંખી

ડ્રોન, અથવા માનવરહિત હવાઈ વાહનો (UAV), વિવિધ સેન્સર અને કેમેરાથી સજ્જ હોય ​​છે જે તેમને ડેટા એકત્રિત કરવા અને પરંપરાગત પદ્ધતિઓમાં લાગતા સમયકરતાં ઓછા સમયમાં કાર્યો પૂર્ણ કરવામાં મદદ કરે છે. ભારતમાં, જ્યાં ખેતી અર્થતંત્રનો મહત્ત્વનો ભાગ છે અને મોટાભાગની વસ્તીને રોજગારી આપે છે, ત્યાં ડ્રોન ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ ઝડપથી વધતો જાય છે.

ભારતીય કૃષિમાં ડ્રોનનો ઉપયોગ

પાકનું નિરીક્ષણ અને આરોગ્ય મૂલ્યાંકન: મલ્ટિસ્પેક્ટ્રલ અને થર્મલ ઇમેજિંગ કેમેરાથી સજ્જ ડ્રોન પાકના સ્વાસ્થ્ય અંગે વાસ્તવિક સમયની માહિતી પ્રદાન કરી શકે છે. કેમેરા દ્વારા વિભિન્ન તરંગલંબાઇમાં ચિત્રો કેદ કરીને, ખેડુતો પ્રારંભિક તબક્કે જ જંતુઓના આક્રમણ, પોષણની ખામી અને પાણીની અછત જેવા મુદ્દાઓને વહેલી તકે ઓળખી શકે છે. જેના દ્વારા પાકની ઉત્પાદન ક્ષમતા વધે છે અને નુકશાનમાં ઘટાડો થાય છે.

ચોકસાઇવાળી ખેતી:ચોકસાઇવાળી એટલે કે પ્રિસિઝન ફાર્મિંગ ડેટા આધારિત માહિતીયુક્ત નિર્ણયો લેવા વિશે છે. ડ્રોન ખેડુતોને તેમના ખેતરોના વિગતવાર નકશાઓ બનાવીને આ સુવિધાને સરળ બનાવે છે.આ નકશા જમીનના સ્વાસ્થ્ય, ભેજનું સ્તર અને પાકની વૃદ્ધિને સમજવામાં મદદ કરે છે.

જંતુનાશક, નીંદાણનાશક અને ખાતરનો ઉપયોગ:ડ્રોન ચોકસાઇ સાથે જંતુનાશકો અને ખાતરોને અસરકારક રીતે ખેતરોમાં લાગુ કરી શકે છે. આ માત્ર ઉપયોગમાં લેવાતા રસાયણોના જથ્થાને ઓછું નથી કરતું, પરંતુ રસાયણો દ્વારા થતા પર્યાવરણ પરના પ્રભાવને પણ ઘટાડે છે.સારવારની જરૂર હોય તેવા ચોક્કસ વિસ્તારોને લક્ષ્યાંકિત કરીને, ખેડૂતો ખર્ચ બચાવી શકે છે અને પાકની સુરક્ષા વધારી શકે છે.ડ્રોન પાકો અને ઘાસ વચ્ચે ભેદ કરી શકે છે, જે ટાર્ગેટ હર્બિસાઇડ લાગુ કરવા માટેની ક્ષમતા આપે છે અને રાસાયણિક ઉપયોગ ઘટાડે છે.

સિંચાઈ વ્યવસ્થાપન:ડ્રોન ખેતરોમાં પાણીના વિતરણનું મૂલ્યાંકન કરી શકે છે અને વધુ કે ઓછી સિંચાઈની જરૂર હોય તેવા વિસ્તારોને ઓળખી શકે છે.આ ખાસ કરીને પાણીની અછતનો સામનો કરતા પ્રદેશોમાં લાભદાયક છે, કારણ કે તે પાણીના કાર્યક્ષમ ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપે છે અને આ અગત્યના સંસાધનને જાળવવામાં મદદ કરે છે.

પાકનું મૂલ્યાંકન અને આયોજન: પાકની સ્થિતિનું ઝડપથી વિશ્લેષણ કરવાની ક્ષમતા સાથે, ડ્રોન ઉત્પાદનની આગાહી કરવામાં મદદ કરે છે. આ માહિતી ખેડુતોને નિકાશ માટે વધુ સારી રીતે આયોજન કરવામાં અને કાપણીના સમય દરમિયાન અસરકારક રીતે સંચાલન કરવામાં મદદ કરે છે

ભારતીય કૃષિમાં ડ્રોન ટેકનોલોજીના ફાયદા

• -કાર્યક્ષમતામાં વધારો: ડ્રોન ટૂંકા સમયમાં મોટા વિસ્તારોને આવરી શકે છે, જે નોંધપાત્ર રીતે મજૂરી અને ખેતરનું મૂલ્યાંકન કરવાના ખર્ચ અને સમયને ઘટાડે છે.
• -ખેતી ખર્ચના અસરકારક ઉકેલો: પાણી, ખાતરો અને જંતુનાશકો જેવા ઈનપુટના ઉપયોગને શ્રેષ્ઠ બનાવીને, ડ્રોન ઉત્પાદકતામાં વધારો કરી ખેડૂતોને નાણાં બચાવવામાં મદદ કરે છે.
• -ડેટા-સંચાલિત નિર્ણયો: ડ્રોન ખેડૂતોને કાર્યક્ષમ યોગ્ય જાણકારી આપે છે જે માહિતી આધારિત નિર્ણય લેવામાં મદદ કરે છે, આખરે ફાર્મ મેનેજમેન્ટમાં સુધારો કરે છે.
• -પર્યાવરણીય ટકાઉપણું: રસાયણોના ચોક્કસ ઉપયોગ અને વધુ સારા સંસાધન વ્યવસ્થાપન સાથે, ડ્રોન ટેકનોલોજી વધુ સારી ટકાઉ ખેતી પદ્ધતિઓમાં ફાળો આપે છે.
• અમલીકરણમાં પડકારો: અસંખ્ય લાભો હોવા છતાં, ભારતીય કૃષિમાં ડ્રોન ટેક્નોલોજીના સ્વીકારમાં અનેક પડકારો છે:
• -ઉચ્ચ પ્રારંભિક ખર્ચ: ડ્રોન અને સંલગ્ન ટેકનોલોજી માટે જરૂરી અગાઉના રોકાણ ખર્ચ ઘણા નાના ખેડૂતો માટે અવરોધ બની શકે છે.
• -જાગૃતિનો અભાવ: ઘણા ખેડૂતો હજુ પણ ડ્રોન ટેક્નોલોજીના સંભવિત ફાયદાઓથી અજાણ છે, જેને વ્યાપક તાલીમ અને શિક્ષણ કાર્યક્રમોની જરૂર છે.
• -નિયમનકારી અડચણો: ભારતમાં ડ્રોનના ઉપયોગને નિયંત્રિત કરતું નિયમનકારી માળખું હજુ પણ વિકસિત થઈ રહ્યું છે, જે વ્યાપક સ્વીકારવા માટે પડકારો ઉભી કરી શકે છે.

ભવિષ્યની સંભાવનાઓ

ભારતીય કૃષિમાં ડ્રોન ટેક્નોલોજીનું ભાવિ આશાસ્પદ લાગે છે. ટેક્નોલોજીમાં ચાલી રહેલી પ્રગતિ, ઘટતા ખર્ચ અને સરકારી સમર્થનમાં વધારો થવાથી, ડ્રોન ખેડૂતો માટે વધુ સુલભ બનવાની સંભાવના છે. ભારત સરકારની "ડ્રોન યાત્રા" જેવી પહેલોનો ઉદ્દેશ્ય ખેતીમાં ડ્રોનની ઉપયોગિતાને દર્શાવવાનો છે, જ્યારે વિવિધ સ્ટાર્ટઅપ્સ ભારતીય ખેડૂતો માટે પોસાય તેવા અનુકૂળ ડ્રોન વિકસાવવા પર કામ કરી રહ્યા છે.

નિષ્કર્ષ:

ડ્રોન ટેક્નોલોજી દ્વારા પાકમાં ઉત્પાદકતા, ટકાઉપણું અને કાર્યક્ષમતા વધારીને ભારતીય કૃષિમાં પરિવર્તન લાવવાની ક્ષમતા છે. કૃષિક્ષેત્ર હવામાન પરિવર્તન અને વધતી જતી વસ્તી જેવા પડકારોનો સામનો કરી રહ્યું હોવાથી, ડ્રોન જેવી નવીન તકનીકોનું સંકલન ભવિષ્યની માંગને પહોંચી વળવા માટે નિર્ણાયક બનશે. આ ટેક્નોલોજી અપનાવીને, ભારત તેના ખેડૂતો માટે ખાદ્ય સુરક્ષા અને આર્થિક સમૃદ્ધિ સુનિશ્ચિત કરીને, કૃષિમાં નવા યુગનો માર્ગ પ્રબળ કરી શકે છે. જેમ જેમ આ ટેક્નોલોજી વિકાસ પામશે, તેમ તેમ તેના ઉપયોગના ક્ષેત્રો વધુ વિસ્તૃત થવાની સંભાવના છે.

સૌજન્ય:

તન્વીબેન એ. પટેલ, ડો. આશિષ એચ. પટેલ અને ડો.સચિન.એમ.ચવ્હાણ

નવસારી કૃષિ યુનિવર્સિટી, નવસારી