માછલીની ખેતી કેવી રીતે કરવી ?

ભારતીય કૃષિ ક્ષેત્રમાં મત્સ્યઉદ્યોગ ખૂબ જ લોકપ્રિય છે. મત્સ્ય ઉછેરમાં ભારત વિશ્વમાં બીજા ક્રમે છે, પરંતુ તેમ છતાં ભારતમાં મત્સ્ય ઉછેરમાં અપાર સંભાવનાઓ છે. જો સારી રીતે મત્સ્ય ઉછેર કરવામાં આવે તો કૃષિ ક્ષેત્રે એક અલગ ઓળખ ઉભી કરી શકાય.

તો ચાલો આ લેખમાં માછલીની ખેતીને નજીકથી જાણીએ.

માછલી ઉછેર શું છે?

માછલીની ખેતીને મત્સ્યઉછેર પણ કહેવાય છે. જો કે માછલી ઉછેર દરિયા, નદીઓ અથવા તળાવોમાં કરવામાં આવે છે, પરંતુ તે ખેડૂતો દ્વારા તેમની જમીન પરની ટાંકીઓમાં વ્યવસાયિક રીતે પણ કરી શકાય છે. ખોરાક તરીકે માછલીની માંગમાં વધારો થવાને કારણે માછલી ઉત્પાદનની માંગ પણ વધી છે. આવી સ્થિતિમાં કૃત્રિમ માછલી ઉછેર અને ઉછેરને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું છે.

માછલી ઉછેર એ વિશ્વમાં ઉભરતો કૃષિ વ્યવસાય છે. નફાકારક વ્યવસાય હોવાથી મત્સ્યપાલનની માંગ વધી રહી છે. માછલી પ્રોટીન અને અન્ય પોષક તત્વોનો સારો સ્ત્રોત છે તેથી બજારમાં તેની માંગ વધી રહી છે. સ્વાસ્થ્ય લાભો અંગેની જાગૃતિ અને લોકોની રુચિ વધવાને કારણે આવનારા વર્ષોમાં આ બિઝનેસમાં મોટો ફેરફાર જોવા મળી શકે છે.

માછલી ખેતીની શ્રેષ્ઠ રીત

માછલી ઉછેર માટે સૌથી મહત્વની બાબત એ છે કે તળાવનો પ્રકાર અને માછલી પસંદ કરવી. સફળતા યોગ્ય સ્થાન પસંદ કરવા પર આધારિત છે. તે ધ્યાનમાં રાખવું અગત્યનું છે કે પસંદ કરેલ સ્થાને આખા વર્ષ દરમિયાન પાણીનો પુરવઠો સારો હોવો જોઈએ અને જમીનમાં પણ સારી પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતા હોવી જોઈએ.
માછલીઓના વિકાસના તબક્કાના આધારે, માછલી ઉછેર માટેના તળાવને નર્સરી તળાવ, ઉછેર ટાંકી, સંગ્રહ તળાવ, બાયો પોન્ડના આધારે વિભાજિત કરવામાં આવે છે. આ તમામ તળાવોની સફાઈ પણ એટલી જ જરૂરી છે. તળાવમાં શુદ્ધ પાણી ઉમેરવું જોઈએ, જેથી પાણીની ગુણવત્તા જળવાઈ રહે.

તળાવના બાંધકામ પછી આગળનું પગલું એ યોગ્ય પ્રકારની માછલીની પ્રજાતિઓને પાછળ રાખવાનું છે. યોગ્ય પ્રકારની જાતિની પસંદગી તળાવમાં પાણીના પ્રકાર, સંસાધનોની ઉપલબ્ધતા અને આબોહવાની પરિસ્થિતિઓ પર આધાર રાખે છે.

તળાવમાં મત્સ્યબીજ નાખ્યાના 25 દિવસ પછી પાક તૈયાર થાય છે.

માછલી ઉછેર માટે સરકારની ગ્રાન્ટ

તમને જણાવી દઈએ કે, ભારતના દરેક જિલ્લામાં કૃષિ વિભાગ અને કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્ર છે, જે માછલી ખેડૂતોને તમામ પ્રકારની મદદ પૂરી પાડે છે. નવી નોકરી શરૂ કરનારાઓને માછલી ઉછેરની તાલીમ પણ આપવામાં આવે છે.

મત્સ્ય ખેડુતો સરળતાથી 3 લાખ રૂપિયાની લોન સરળતાથી મેળવી શકે છે. આ યોજનામાં, વિભાગ દ્વારા 20 ટકા સરકારી અનુદાન સામાન્ય જાતિઓને અને 25 ટકા એસસી/એસટી માછીમારોને આપવામાં આવે છે. સરકારે માછીમારીને કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ (KCC) સાથે પણ જોડી દીધી છે.

આ માટે સરકારે પ્રધાનમંત્રી મત્સ્ય સંપદા યોજના શરૂ કરી છે. આ યોજના હેઠળ તમે માછલી ઉછેર માટે લોન લઈ શકો છો. આ સિવાય સરકારે મત્સ્ય સેતુ એપ લોન્ચ કરી છે જેથી માછલી ખેડુતોને તાલીમ અને મદદ મળી શકે.

તમે તેને ગૂગલ પ્લે સ્ટોર પરથી સરળતાથી ડાઉનલોડ કરી શકો છો. અહીં માછલી ઉછેર વિશેની દરેક માહિતી નિષ્ણાતો દ્વારા વીડિયો દ્વારા આપવામાં આવે છે. આ એપ્લિકેશન ICAR- સેન્ટ્રલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ફ્રેશવોટર એક્વાકલ્ચર (ICAR-CIFA), ભુવનેશ્વર દ્વારા વિકસાવવામાં આવી છે.

મુખ્યત્વે ઉગાડવામાં આવતી માછલી

તમને માછલી ઉછેર માટે સેંકડો પ્રજાતિઓ મળશે. પરંતુ કોમર્શિયલ ફિશ ફાર્મિંગમાં મુખ્યત્વે છ પ્રકારની માછલીઓ ઉછેરવામાં આવે છે.

તેમાંથી ભારતીય મુખ્ય કાર્પમાં રોહુ, કટલા, મૃગલ (નૈન) અને વિદેશી મેજર કાર્પમાં સિલ્વર કાર્પ, ગ્રાસ કાર્પ અને કોમન કાર્પ મુખ્ય છે. સંવર્ધિત માછલીના તમામ ગુણો માછલીની દરેક પ્રજાતિમાં જોવા મળે છે, પરંતુ તેમ છતાં માછલીની માત્ર અમુક પ્રજાતિઓ જ માછલી ઉછેર માટે યોગ્ય છે.

માછલી ઉછેરમાં સારો ખોરાક આપવો ખૂબ જ જરૂરી છે

માછલીના સારા વિકાસ માટે તેને સારો ખોરાક આપવો ખૂબ જ જરૂરી છે, જેથી તેનું વજન બજારની માંગ પ્રમાણે વધી શકે અને માછલી ખેડુતને સારો નફો મળી શકે.

મત્સ્યઉદ્યોગમાં યુવાનોની રોજગારી

સરકાર મત્સ્યોદ્યોગ વિભાગ દ્વારા અનેક લાભદાયી યોજનાઓ લઈને આવી છે, જે માત્ર મત્સ્યોદ્યોગ વ્યવસાયને જ પ્રોત્સાહન આપશે નહીં, પરંતુ જરૂરિયાતમંદોને રોજગાર પણ આપશે, જે તેમને ફરી એકવાર આત્મનિર્ભર બનવામાં મદદ કરશે.
દેશમાં મત્સ્ય ઉછેરને પ્રોત્સાહન આપવા માટે મત્સ્ય સંપદા યોજના શરૂ કરવામાં આવી હતી, જે સમગ્ર દેશમાં લાગુ કરવામાં આવી છે. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ્ય દેશમાં માછલીની ખેતી વધારવાનો હતો. આમાં માછલીની ઉત્પાદકતા, ગુણવત્તા, ટેક્નોલોજી, લણણી પછીની ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને વ્યવસ્થાપન, મૂલ્ય સાંકળનું આધુનિકીકરણ અને મજબૂતીકરણનો સમાવેશ થાય છે. આ યોજનામાં રૂ. 20,050 કરોડનું ભંડોળ બનાવવામાં આવ્યું છે, જે મત્સ્યઉદ્યોગ ક્ષેત્રે અત્યાર સુધીનું સૌથી મોટું ભંડોળ છે.

તમને જણાવી દઈએ કે, માત્ર માછીમાર સમુદાય જ નહીં પરંતુ માછલીના વ્યવસાય સાથે જોડાયેલા લોકો પણ આ યોજનામાં જોડાઈ શકે છે.

માછલી ઉછેર વ્યવસાયમાં પડકારો અને લાભો

ભારતમાં મત્સ્ય ઉછેર એક નફાકારક વ્યવસાય તરીકે ઉભરી રહ્યો છે. ખેતીની સરખામણીમાં મત્સ્ય ઉછેરમાં બમણો નફો છે. તેમ છતાં વિવિધ રોગોથી બચવા માટે માછીમારોને વહીવટીતંત્ર તરફથી જરૂરી સહયોગ મળતો નથી. મત્સ્ય ખેડુતોને પણ અવારનવાર આનો ભોગ બનવું પડે છે, પરંતુ તેમ છતાં જો માછલી ઉછેર તરફ ધ્યાન આપવામાં આવે તો તે નફાકારક સોદો છે.

આ પણ વાંચો: આ 7 શક્તિશાળી નવા ટ્રેક્ટર ભારતમાં લોન્ચ થયા